Zengin tarih modern müzecilik

Cuma İbrahimoğlu | cumaktoga@ktb.gov.tr/ Müze Uzmanı-Hasankeyf Müzesi - Şeyhmus Genç | şeyhmus.genç@ktb.gov.tr - Hasankeyf Müzesi Müdürü-  İnsanlık tarihinin en önemli aşaması sayılan göçebe hayattan yerleşik düzene geçişin ilk aşamaları, yerleşik yaşam koşulları, bu yaşam biçiminin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı, tarih öncesi arkeolojisinin en merak edilen konuları arasındadır. Bu soruların yanıtları tüm Yakın Doğu, özellikle de bölgeye hayat veren iki büyük nehir, Fırat ve Dicle havzalarında saptanmaktadır. Diyarbakır’da Çayönü, Batman Barajı suları altında kalan Hallan Çemi, Şanlıurfa’da Göbeklitepe, Ilısu Barajı nedeniyle kazılan Körtik Tepe, Hasankeyf ve Gusir gibi höyükler bölgede kalıcı yerleşimlerin ortaya çıktığını ve bunların sıradan köyler olmadığını ortaya koyuyor. Uygarlığa giden yolun ilk aşamalarını oldukça zengin kültürel birikimle temsil eden bu yerleşmeler arasında mimariden, inançlara, taş aletlerden küçük buluntulara kadar, birçok kültürel ögenin ortak olduğu tespit edildi. Yalnızca tarih öncesi çağlara ait değil, günümüze kadar ev sahipliği yaptığı medeniyetlerden izler ve eserler biriktirmiş olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, zengin kültür varlıklarının yanı sıra doğası, ender hayvan ve bitki türleri, yemekleri, müzikleri, oyunları ve daha nice güzellikleriyle dünyanın dört bir yanından insanları kendine çeken bir cazibe alanıdır.

2019’da tamamlandı

Bu cazibe alanının en renkli, en anlamlı, en önemli buluşma noktası olmaya aday Hasankeyf Müzesi ve Kültür Park Alanı, Hasankeyf’in yeni yerleşim alanında yer alıyor. Ilısu Barajı ve HES Projesi kapsamında bölge müzesi olma hedefiyle kurulan Hasankeyf Müzesi inşasına 2012 yılında başlanmıştır. Açık hava tiyatrosu, sera, Kültür Park Planı ve ada içi gibi alanlara sahip olan Müze, 2019 yılında tamamlanmış ve faaliyetlerine başlayarak ülkemizin önemli müzeleri arasında yerini almıştır. Hasankeyf Müzesi, hem Hasankeyf’in uzun ve görkemli geçmişini yansıtan eserlere hem de Ilısu Barajı etkisinde kalan Batman, Diyarbakır, Siirt ve Mardin’deki 20 kadar önemli tarihi alanda yapılan kurtarma kazısından çıkartılan kültür varlıklarına ev sahipliği yapıyor. Müzede Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Tunç Çağları, Demir Çağ, Pers, Helenistik, Roma, Orta Çağ (Emevi, Abbasi, Hamdani, Mervani, Artuklu, Eyyubi, Akkoyunlu), Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’ne ait eserler, kronolojik sıra gözetilerek 10 salonda sergileniyor. Salonlarda ayrıca dönem canlandırmaları da yer alıyor.

Körtik Tepe buluntuları

Yerleşik yaşamla beraber beslenme alışkanlıklarında birtakım değişiklikler ortaya çıkmış; besin maddelerini pişirmek ve erzak olarak saklamak için kaplara gereksinim duyulmuştur. Dönemin başlarında yontarak, oyarak yapılan taş kaplar kullanılmış, daha sonra kilden çanak çömlek üretimine geçilmiştir. Müzemizde bulunan, Diyarbakır’ın Bismil ilçesi sınırları içinde yer alan Körtik Tepe Höyük kazısından gelen kapların bazıları, mutfak eşyasının çok ötesindedir. Bu taş kapların yüzeylerine yılan, akrep, yaban keçisi, kuş gibi çeşitli hayvan tasvirlerinden ve soyut sembollerden oluşan motifler kazınmıştır. Yalnız müzemizin değil, bu coğrafyanın da ünik eseri sayılan taş kaplar, mezarlara ölü armağanı olarak konulmuş boncuklarla birlikte sergileniyor.

Başur Höyük

Erken Tunç Çağı’nda bakırın içine bir miktar kalay eklenmesiyle elde edilen tuncun keşfi madencilikte, sanatta ve ticarette çok önemli gelişmelerin kaydedilmesine neden olmuştur. Siirt sınırları içinde bulunan Başur Höyük’te M.Ö. 3. binyıla tarihlenen mezarlar ortaya çıkarılmıştır. Zengin yönetici sınıfa ait olan bu mezarlardan elde edilen törensel asalar, silindirik mühürler, kaşıklar, iğneler ve mızraklar müzemizin görülmeye değer eserleri arasında yer alıyor.

İlhina Tableti

Tarihte ilk defa Mezopotamya’da ortaya çıkan, Sümerli tüccarların elinde ticaret ve mülkiyete konu olan malların alışverişinde bir makbuz işlevi gören kil tabletler; zamanla idari ve siyasi yazışmaların, kanunların, fermanların dini ve edebi metinlerin kaydedildiği kitaplar haline gelmiştir. Kibaki şehri yöneticisi Hanani’nin İlhina şehrinin tapu sözleşmesi olduğu tespit edilen “İlhina Tableti”, bölgede nadir bulunan eser olarak müzemizde sergilenmektedir.

Seramikler

Kazıların en çok karşılaşılan buluntu gruplarından biri olan seramikler, üretildikleri dönem hakkında önemli bilgiler elde etmemizi sağlar, toplumların ihtiyaçlarını, sanat zevklerini, üretim teknolojilerini, ticari ve sosyal ilişkilerini, sosyal yapılarını yansıtır. Son yıllarda yapılan kazılarda fırın ve atölyelerin bulunuşu ile Hasankeyf’in aynı zamanda önemli bir seramik üretim merkezi olduğu tespit edilmiştir. Hasankeyf ve çevresi Eyyubi ve Artuklu dönemlerinde önemli bir konuma sahip olduğu için yaklaşık 4000 eserin sergilendiği müzemizde, bu iki döneme ait eser sayısı dikkat çekecek kadar fazladır.

Aktif müzecilik

Müzeler genellikle farklı medeniyetlere ait eserlerin saklanıp, korunduğu yer olarak bilinir. Sergilemenin yanı sıra modern müzecilik anlayışı doğrultusunda düzenlenen Hasankeyf Müzesi’nde, bilgisayar destekli sergileme, dokunmatik ve interaktif sistem, simülasyon gibi teknolojinin getirdiği imkânlar kullanılmıştır. Ziyaretçilerin klasik müzecilik alanından uzaklaştırılarak, bilgi ve deneyimlerinin artmasına, kişisel beğenilerin gelişmesine katkıda bulunmaya çalışılmaktadır. Ziyaretçilerin eserler ve teknolojik aletlerle baş başa bırakılmamasına da özen gösterilmektedir. Rehber eşliğinde yapılan ziyaretlerde dia-film gösterileri, seminerler ve atölye eğitim uygulamaları gerçekleştirilerek geziler eğlenceli ve eğitici bir hale dönüştürülmektedir. Ayrıca çocukların da eğlenerek öğrenmelerini sağlamak amacıyla eğitici etkinlikler düzenlenmektedir. “Yolunuz düşerse müzemize bekleriz” demiyoruz, yolunuzu müzemize düşürmenizi diliyoruz.

El Cezeri’nin icatları

1136-1206 yılları arasında yaşayan bilim insanı El Cezeri, fizikçi, robot, matrix ustası ve sibernetik alanın kurucusu sayılıyor. Birçok icadının yanı sıra mekanik cihazlarla ilgili kaleme aldığı eseri ile mühendislik bilimine ve bilimsel metodolojinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Artuklu Hanedanı’nın himayesinde bulunan El Cezeri, Artuklu Sarayı’nda başmühendis olarak çalışmıştır. Müzemizin bir salonunda da El Cezeri tarafından yapılan icatlar sergileniyor.