Aizanoi Zeus Tapınağı: Her medeniyetten izler taşıyor

Ali Mucak | alimucak@outlook.com - Aizanoi... Binlerce yıllık tarihi içinde barındıran topraklar. “Tarihin içinde bugünün yaşadığı topraklar” da diyebiliriz aslında. Çünkü insanıyla öyle bir bağ kurmuş ki yaklaşık 5000 yıldır bu çevrede yaşam kesintisiz şekilde devam ediyor. Burası Kütahya merkeze 40 km uzaklıktaki Çavdarhisar ilçe merkezinde bir ören yeri. Bu kentin sembollerinden olan Zeus Tapınağı, Anadolu’nun en iyi korunmuş tapınaklarından biri; dünyada da Zeus adına yapılarak günümüze kadar ulaşmış en sağlam tapınak olarak karşımıza çıkıyor. Tapınak alanına girdiğinizde görülen manzara; devasa monolit sütunların gökyüzüne yükselişi, tapınağa çıkan merdivenler ve hemen tapınağın önünde bulunan Kybele akroteri, sizi bir anda 1900 yıl öncesine ışınlıyor.

İmparatora mektup

Zeus Tapınağı ve bulunduğu alan binlerce yıl içerisinde dört farklı evre yaşamış. Yapılan kazılarda elde edilen buluntulara göre Zeus Tapınağı, tarihi M.Ö. 3000’lere kadar uzanan bir höyüğün üzerine konumlandırılmış. Tapınağın inşasına ise M.S. 92 yılında Roma İmparatoru Domitianus döneminde başlanmış ve Hadrianus döneminde devam edilmiş. Tapınak, halkın bağışları ve vergiler ile inşa edildiğinden Hadrianus döneminde çalışmalar bir ara durmuş ve dönemin yöneticisi, imparatora bir mektup göndermiş. Mektupta vergilerin halka ağır geldiğinden ve bu yüzden tapınağın inşasının durduğundan söz etmiş. İmparator da bu mektuba karşılık bir cevap yazmış: “Vergileri artırın ve tapınağın tamamlanması için elinizden geleni yapın...” Bu yazışmalar da halkın okuyabilmesi için tapınağın duvarlarına kazınmış. İmparatora gönderilen mektubu ve gelen cevabı bugün tapınak duvarlarında görebilirsiniz.

Zeus Tapınağı, Bizans Dönemi’nde ise bir kiliseye dönüştürülmüş. Tapınak duvarlarına haç motifleri kazınmış. M.S. 13. yüzyılda da bölgeye gelen Çavdar Tatarları, tapınağı kale olarak kullanmışlar. Bir öncekiler gibi onlar da izler bırakmış tapınak duvarlarında. At, okçu süvari, tuğ taşıyan süvari, kopuz çalan insanlar gibi çeşitli figürler çizmişler. Tapınağın tonozlu alt galerisine inen kapının hemen yanındaki duvarda burada yaşamış tüm medeniyetlerin izlerini görebilirsiniz. Roma, Bizans, Çavdar Tatarları, Osmanlı... Her gelen bir şey bırakmış geleceğe, bizler görelim diye. Bir yanda Roma çelengi, diğer yanda haç motifi, bir yanda Osmanlıca bir şiir, hemen alt tarafında Çavdarlardan ata binmiş bir süvari...

Alt galerideki sergi

Arşiv niteliğindeki bu duvarı inceledikten sonra geçmişin biraz daha derinlerine, tapınağın tonozlu alt galerisine inebilirsiniz. Daha merdivenlerin başındayken sizi geçmişe sürükleyecek müziğin sesini duyabiliyorsunuz. İçerideki mistik havayı sizlere yaşatmak için düşünülmüş güzel bir uygulama ile karşılıyor sizi. Müzik sesi eşliğinde, oldukça serin bir mahzende, küçük pencereden yansıyan güneş ışınlarının dansına tanıklık ediyorsunuz. Tapınağın alt galerisini küçük bir sergi alanına dönüştürmüşler. Duvar kenarlarında Aizanoi’de bulunan bazı mermer eserler sergileniyor. Kütahya bölgesinin yerel mermerleri ile yapılan bu eserler içerisinde sunaklar, aktarlar ve mezar stelleri bulunuyor. Güzel bir ışıklandırma ve detaylı açıklamalar ile ziyaretçilerin beğenisine sunulmuş. İçeride bir gladyatöre ait mezar steli de yer alıyor. Çok iyi korunmuş stelde, gladyatörün zırhlı kıyafetini, silahını ve beline bağladığı kemeri ince ayrıntılarına kadar görebiliyorsunuz. Kafanızı başka bir tarafa çevirdiğinizde ise bir karı-koca tarafından Tanrı’ya adanmış bir altar görüyorsunuz. Ön yüzünde karı-koca yan yana oyulmuş ve erkek elini kalbine doğru götürmüş. Bu hareket Tanrı’ya olan saygıyı işaret ediyormuş. Bunlar gibi birçok eseri galeride açıklamaları ile birlikte görebilirsiniz. Son olarak alanın işlevinden bahsedeyim. Kullanımı hakkında iki farklı görüş bulunuyor. Birisi; tapınağın kıymetli eşyalarının, hazinelerinin saklandığı bir depo olduğu yönünde. Bir diğer görüş ise tapınakta Zeus ile birlikte kentin yerel tanrıçası Kybele’ye de tapıldığı... Tapınağın dört km güneyinde yer alan Kybele Kutsal Alanı da bu görüşü kanıtlar nitelikte. Belki de tapınak tamamlandıktan sonra Kybele tapımı da bu tapınağa taşınmıştır. Kim bilir... Aslında daha anlatacak çok şey var bu tapınak hakkında. Fakat bazı şeyleri görerek anlamak daha iyi olacaktır. Siz de bu tapınağın büyüsünü yaşamak isterseniz, mutlaka “görülecek yerler” listenize eklemelisiniz. Aizanoi Zeus Tapınağı, geçmişin kapılarını sonuna kadar açmış ve sizi kucaklamak için bekliyor olacak.