Depremi 4 saat önce bildi, gözden kaçınca 240 bin can aldı! '2030'da İstanbul'a geliyor'
Depremin tahmin edilmesi, Güneş tutulmalarının depremlere sebep olduğunun düşünülmesi ve Google’ın depremden saniyeler önce gönderdiği deprem bildirimlerinin hiçbiri 1975’te Çin’de yaşananlar kadar gerçek değildi. Peki, deprem tahmini 4 saat önce binlerce kişinin hayatını nasıl kurtarmıştı? İşte bilimsel tarafıyla bilinmesi gerekenler.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Kaynayan sular, karıncalar ve hatta bulutlar... Pek çok kişinin depremin habercisi olduğunu düşündüğü unsurlar var. Bu işaretler deprem öncesi tesadüfen ortaya çıkmış olsa da henüz büyük bir depremi kesin olarak haber verdiğine rastlanmadı. Özellikle sık sık konuşulan ‘Güneş tutulması’ da depremden tamamen bağımsız gezegenlerin, uzay gösterisi. Türkiye’nin 6 Şubat’tan önce en büyük kaybı yaşadığı son deprem olan 17 Ağustos 1999’da yaşanan Gölcük, güneş tutulmalarının bir deprem işareti olduğunu düşündürmüştü. Çünkü depremden yalnızca 6 gün önce dünyanın sadece belli bir hat üzerinde kalan kısmından tam izlenebilen Güneş tutulması, Anadolu topraklarından da ‘tam’ gözlemlenebildi. Depremin 6 gün sonra, 17 Ağustos gecesi 03.02’de dönülmez acılar ve kayıplara sebep olmasıysa pek çok kişiye göre tesadüf değildi. Peki deprem uzaya, toprağa, hayvanlara bakılarak tahmin edilir mi? 1975’te Çin’de yaşananlar bütün dünyayı buna inandırsa da, 8 ay sonra yaşananlar bunun tesadüf eseri olduğunu düşündürmüştü. Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi Kurucu Başkanı ve Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu Üyesi Prof. Dr. Süleyman Pampal depremin tahminine ilişkin soruları ve Çin’de yaşananları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
4 SAAT ÖNCE BİLMİŞLERDİ, SONRA GELEN 240 BİN CAN ALDI
Takvimler 4 Şubat 1975’i gösteriyordu. 7.5 büyüklüğündeki depreme yalnızca 4 saat kala herkes evlerinden çıkarılıyordu. Kimse saatler sonra yaşanacakları tahmin bile edemezken, aylarca süren bir çalışma ipuçlarını bilim insanlarına verdi. Araştırmada görev alan bilim insanları yönetime ısrar etmiş ve Çin'in Liaoning eyaletindeki Haicheng şehrinde yaşayanlar evlerinden çıkarılmıştı. Soğuk ve karlı günde, sokakta bekleyiş sürerken saatler 19.36’yı gösterdiğinde büyük deprem hissedilmeye başlandı. Depremden saniyeler sonra kimse yıkılan binaların altında kalmamış, böylece de can kaybı yaşanmamıştı. Kayıtlara geçen 1328 ölüm ise depremden sonra soğuk havada hipotermi geçirenler, çıkan yangında ölenlerin isimlerinden oluşuyordu. Bilim insanlarının deprem tahmini başarılıydı. Peki ama nasıl? Prof. Dr. Süleyman Pampal 1975’te Haicheng’de yaşananları ve 8 ay sonra gelen büyük felaketi şöyle anlattı:
"Deprem olmadan yaklaşık 4 saat önce tahmin ediliyor. Önce bölgedeki kayaçlardaki çatlamalar gözlemleniyor. Bölgede fayda büyük kırılma olmadan önce o çatırdamaları insanlar duymasa da bazı canlılar duyuyor. Kayalarda mikro çatlaklar oluşur ve daha sonra bu çatlaklar büyür. Çatlaklara hava girer ve havanın iletkenliğinin farklı olması nedeniyle, elektrik yayılım hızı yavaşlar. Daha sonra bölgedeki yer altı suyu çatlakları doldurur ve elektrik yayılımı yeniden hızlanır. Bunları ölçmek için bölgeye pek çok istasyon kurmanız gerekiyor. Çinliler de bunu izlemişler ve manyetik alanda olabilecek değişiklikleri kaydetmişler. Mesela iyonize olmuş elektrik parçalarının yüksek olduğunu, yılanların kış mevsimi ve karlı bir havada karların üzerinde öldüğünü görmüşler. Bu grup 1974 yaptığı bir çalışmada 4.9 büyüklüğündeki depremi, 15 gün öncesinden tahmin etmiş. Büyüklüğünü vermeseler de ‘15 gün içinde burada deprem olabilir’ demişler. 1975’te ise bilim heyeti depremin geldiğine karar vermiş. Bölgeyi boşaltmakta zorluklar çekmişler ve yönetimden yardım isteyerek, zorla halkı evlerinden çıkarmışlar. 4 saat evlerinden çıkardıkları insanların hayatını kurtarmışlar. Ancak aynı ekip 8 ay sonra, 1976 Tangshan Depremi'ni tahmin edememiş ve 240 bin fazla kişi hayatını kaybetmiş. Haicheng’te gözlemlenen hiçbir işaret bu depremde gözlenmemiş."
‘DEPREM ÖNCESİNDE DEĞİL, OLURKEN BİLDİRİM GÖNDERİYOR’
Bursa'nın Mudanya açıklarında 4 Aralık 2023’te meydana gelen 5.1 ve 4.5 büyüklüğündeki depremlerden saniyeler önce Google, Android cihazlara bir uyarı bildirimi gönderdi. Bu bildirimde yaklaşan bir deprem olabileceği ve tahmini bir büyüklük verisi yazıyordu. Peki Google depremi herkesten saniyeler önce kullanıcılara nasıl bildirdi? Prof. Dr. Süleyman Pampal Google’ın deprem olmadan önce gönderdiği zannedilen bu bildirimin perde arkasını açıkladı.
Prof. Dr. Pampal, “Depremlerin hızlıca haber verilmesiyle, önceden bilinmesi farklı bir durum. Deprem olduktan sonra bildiriyorlar. İlk dalgalar olan P dalgaları gelmeye başlayınca servis sağlayıcı onu istasyonlardan alıyor ve 'Deprem olmaya başladı' diyor. P dalgasından sonra S dalgası gelecek sonra yüzey dalgası gelecek ve istasyon depremin büyüklüğünü belirleyecek ve sonunda 3 istasyondan alınan verilerle, depremin yerini belirlenecek. En son biz duyacağız. Ancak P dalgası gelir gelmez servis sağlayıcı haber veriyor. Yani deprem olmadan değil, olmaya başladığında biz hissetmeden birkaç saniye önce haber veriyor. Bu belki birkaç otomatik sistemi kapatacak kadar zaman sağlasa da kaçacak vakit olmayabilir” diye konuştu.
ETKİSİ VAR MI? '2030'DA İSTANBUL'A GELİYOR'
17 Ağustos 1999’da yaşanan Gölcük Depremi, güneş tutulmalarının bir deprem işareti olduğunu düşündürmüştü. Depremden 6 gün önce, 11 Ağustos 1999’da Kastamonu, Sivas, Dicle Vadisi ve Diyarbakır’dan geçen 49 km genişliğinde hattan gözlemlenebilen ve 2 dakika süren ‘tam Güneş tutulması’ yıllarca güneş ve deprem arasında bağ kurulmasına neden olmuştu. Ancak takvimler 29 Mart 2006’yı gösterdiğinde bu kez Antalya, Side ve Ordu hattından 29 km’lik genişlikte tam gözlemlenebilen bir tutulma daha oldu. Tutulmayı takip eden günlerde ise yıkıcı ve rutinin dışında bir deprem kaydedilmedi. Aynı şekilde 12 Kasım 1999’da 7.2 büyüklüğündeki Düzce Depremi'nden önce de Güneş tutulması yaşanmamıştı. Bu güne en yakın tarihte yaşanan Güneş tutulması 9 Nisan 2024’te ABD topraklarından izlendi. Dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan son yıkıcı deprem ise 3 Nisan 2024’te Tayvan’da 7.4 büyüklüğünde kaydedildi. Tutulma ile deprem arasında tıpkı 17 Ağustos 1999’da olduğu gibi 6 gün vardı. Tek fark, Güneş tutulmasından sonra yaşandığı iddia edilen yıkıcı deprem bu kez tutulmadan önce yaşanmıştı. Prof. Dr. Süleyman Pampal deprem ve Güneş tutulması arasında bir ilişki olup olmadığını da şu şekilde açıkladı:
“Sadece bu deprem ele alınmamalı. Türkiye’de son günlerde 'Depremi önceden bildi, bulutlara baktı. Şuna baktı, buna baktı' gibi bir takım tahminler yapılıyor. Bu konu kamuoyu açısından çok önemli, büyük kitlelere etki ediyor ve kişilerin hayatı söz konusu. İnsanların psikolojisi bozuluyor. Astrologlar 'Mars-Jüpiter açısı geldi, biz de içindeyiz' de diyorlar. Bunun yanında Ay tutulması, Güneş tutulması da yaşanıyor. ABD’de bile bu durum söz konusu. 9 Nisan’da olan Güneş tutulmasından sonra da deprem beklediler. Güneş tutulması nadiren oluyor. Örneğin yılda 2 kere oluyor, ancak büyük depremler çok daha fazla oluyor. Peki, tutulma tarihinden sonra olan depremler arasında hangisini etkilediğini sayacağız? Bazı olayları bu çekim etkilese de, dolunayın insan üzerinde etkisi olsa da bunlar deprem etki eden şeyler değil. Bu konuda yapılmış çok sayıda bilimsel çalışma var. Bu konuların tutulmaların depremle ilişkisi tespit edilemedi.”
Yaşanan hiçbir depremden sonra büyük yer sarsıntıları ile Güneş tutulması arasında bağ kurulamadı. Pek çok uzmanın değerlendirmelerinde duyulan ‘İstanbul Depremi yaklaşıyor’ uyarısı İstanbul başta olmak üzere Marmara Bölgesi’nde yaşayanları tedirgin ediyor. Depremin yeri ve zamanı hiçbir zaman net olarak bilinemese de yapılan araştırmalar yıkıcı bir İstanbul depremine hazırlanmak için çok fazla vakit kalmadığını ortaya koyuyor. Bunun yanında bilim dünyasına göre, 1 Haziran 2030’da İstanbul’dan seyredilebilecek ‘halkalı Güneş tutulması’ da yaşanacak. Güneş tutulması denince ise akıllarda yeni sorular oluşuyor. Halkalı Güneş tutulması ve tam Güneş tutulmasının kütle çekim gücü birbirine eş. Yani 1999 yaşanan Güneş tutulmasından, güneşin etrafındaki incecik halka dışında hiçbir farkı olmayan halkalı Güneş tutulması 2030’da gözlemlenebilecek. Tutulmadan önceki ya da sonraki bir tarihe denk gelebilecek bir deprem olması ihtimali ise canlılığını en az Tüm Türkiye’deki deprem riski kadar koruyor.