ABD planladı, Güneydoğu'dan daha kurak! 96 milyon siyah top barajlarda ne arıyor?
ABD, en kalabalık ve en kurak şehirlerinden birinde yer alan barajlara 2015 yılından bu yana 96 milyon siyah plastik top bırakıyor. "Gölge topları" olarak adlandırılan bu topların her biri 10 santimetre çapında ve yaklaşık 240 ila 260 gram ağırlığında. Peki binlerce siyah topun barajlardaki suyun içinde ne işi var? İşte sırrı.
Derleyen: Betül Topaklı / Milliyet.com.tr - Amerika Birleşik Devletleri’nin en kalabalık şehirlerinden biri olan Los Angeles, yıllık ortalama 378 milimetre yağış alıyor. Senede sadece 35 gün yağmur yağan kent bu haliyle Türkiye’nin en kurak bölgesi olan Güneydoğu Anadolu’dan bile daha az yağmur yüzü görüyor. Bu durum şehrin su ihtiyacını karşılamak için uzak yerlerden su getirmesine neden oluyor. Ancak ne yazık ki bu suyun bir kısmı, sıcak ve güneşli iklim nedeniyle rezervuarlarda buharlaşıyor. Bu durum da hem su kaybına hem de maliyete neden oluyor. Söz konusu nedenlerden dolayı kent su kaynaklarını korumak için her türlü önlemi almaya çalışıyor. Bunlardan biri de 2015 yılında şehrin su rezervuarlarına 96 milyon siyah plastik top bırakmak oldu. Peki, bu topların amacı neydi ve gerçekten işe yaradılar mı?
Küresel iklim değişikliği, sıcaklık ve su krizi sadece Türkiye'yi değil, bütün dünyayı etkisi altına almış durumda. Özellikle son zamanlarda herkesin muzdarip olduğu bu sorunu ABD, sıra dışı yöntemlerle çözmeye çalışıyor. Ülke su kaynaklarını korumak için her türlü önlemi almaya çalışıyor. Bunlardan biri de 2015 yılında şehrin su rezervuarlarına 96 milyon siyah plastik topu bırakmak oldu.
Los Angeles Su ve Elektrik Dairesi (LASED), su yüzeyini gölgeleyerek buharlaşmayı azaltacak bir yöntem geliştirdi. Bu yöntem, suya 96 milyon siyah plastik top bırakmaktan ibaretti. Suyun buharlaşmasını ve kimyasal tepkimelerini önlemek için tasarlanan bu toplar, "gölge topları" olarak adlandırıldı ve her biri 10 santimetre çapında, yaklaşık 240 ila 260 gram ağırlığındaydı. Topların içi de suyla doluydu, böylece rüzgârla savrulmuyorlardı.
YILDA 1,1 MİLYAR LİTRE SU TASARRUFU SAĞLIYOR
Gölge toplarının bir diğer faydası da suyun güneş ışığıyla temasını keserek kimyasal tepkimeleri önlemekti. Özellikle kloramin adlı bir madde, güneş ışığı altında kanserojen bir madde olan bromat oluşturabiliyordu. Bu da suyun kalitesini ve güvenliğini tehlikeye atıyordu. Gölge topları sayesinde bu risk de azaltılmış oldu. Bu topların su tasarrufu sağladığı su götürmez bir gerçek ama çevreye etkileri konusunda tartışmalar hâlâ devam ediyor. LASED, gölge toplarının yılda 1,1 milyar litre su tasarrufu sağladığını açıkladı. Bu da yaklaşık 440 olimpik yüzme havuzuna denk gelmesi anlamına geliyordu. Ayrıca suyun ısıtılması ve arıtılması için harcanan enerji ve para da azaldı. LASED, gölge toplarının maliyetinin 34,5 milyon dolar olduğunu ancak 10 yıl içinde kendini amorti edeceğini dile getirdi.
LASED: GÜVENLİ VE ETKİLİ BİR YÖNTEM
Ancak bazı uzmanlar, siyah topların suyu ısıtabileceğini ve buharlaşmayı artırabileceğini söyledi. Bazıları da topların zamanla aşınarak mikroplastik parçacıklarını suya bırakabileceğini ve bunların da canlılara zarar verebileceğini ileri sürdü. LASED ise bu endişeleri yersiz bulduğunu ve gölge toplarının güvenli ve etkili olduğunu savundu. Topların gıda sınıfı plastikten yapıldığını ve herhangi bir zararlı madde içermediğini iddia etti. Ayrıca suyun ısınmasının önemsiz olduğunu ve buharlaşmayı etkilemediğini söyledi. Bu yöntem, geçici bir çözüm olarak görülüyor ve başka alternatifler aranıyor. Gölge topları, Los Angeles’ın su sorununu çözmek için atılmış bir adım olsa da uzun vadede yeterli olmayabilir. Çünkü şehrin su ihtiyacı artmaya devam ediyor ve iklim değişikliği nedeniyle kuraklık riski de yükseliyor. Bu yüzden daha sürdürülebilir ve verimli su yönetimi yöntemleri geliştirilmesi gerekiyor.
Geliştirilmesi gereken yöntemlerden biri, suyun geri dönüştürülmesi. Yani atık suyun arıtılarak tekrar kullanılabilir hâle getirilmesi. Böylece hem su kaynaklarını korumak hem de su kalitesini artırmak epey etkili olabilir. Ancak bu yöntemin de maliyeti ve toplumsal kabulü konusunda bazı zorluklar söz konusu. Bir diğer yöntem, suyun yer altında depolanması. Yani fazla suyun yer altındaki doğal akiferlere pompalanması ve ihtiyaç duyulduğunda geri alınması. Bu şekilde hem suyun buharlaşması önlenebilir hem de yer altı su seviyesini yükseltmek için faydalı olabilir. Ancak bu yöntemin de teknik ve yasal sorunları bulunuyor.
TÜRKİYE'DE KULLANILIYOR MU?
İlk olarak 2009 yılında Ivanhoe Barajı'nda denenen bu yöntem daha sonra Los Angeles Barajı'nda da denendi. Bu çözüm şekli bazı uzmanları rahatsız etse de geçmiş şartlarda etkili bir çözüm sunduğu kesin. 2015 yılında, gölge topları Los Angeles Barajı hariç bütün barajlardan da kaldırıldı. Los Angeles'ın uyguladığı bu çözüm, Türkiye'de zamanında çok fazla gündeme gelmişti. Ülkemizde de özellikle yaz aylarında âdeta çöl ortasındaymışız gibi sıcaklarla karşı karşıya kalıyoruz. Küresel iklimin çok değiştiği bu zamanlarda böyle bir yönteme başvurmak oldukça mantıklı görünüyor.
Geçmişte ülkemizde uygulanması konusunda çokça konuşulan bu yöntem, henüz faaliyete geçmedi. Önümüzdeki senelerde barajlarda siyah top görmeye başlarsak hiç şaşırmayız fakat bu zamandan sonra artık etki eder mi sorusunun cevabı tam bir muamma. Sonuçta kışın bile yağmayan yağmur ve kar, artık yazın yağar da barajları doldurur mu bilinemiyor.