Sıcak dalgası

Yaz aylarının en kavurucu günleri başlarken sıcakların sağlık üzerindeki etkilerine karşı tetikte olmakta fayda var

Aşırı sıcaklarla birlikte güneş çarpması tehlikesine dikkat çekmenin tam zamanı… Güneş çarpması mağduru olmanız için plajda, havuz başında saatlerce güneşlenmeniz falan gerekmiyor. Çok sıcak, nem oranı yüksek bir günde sokakta dolaşırken bile tehlike sinyalleri çalabilir. Tabii bir de sıcak çarpması denen bir durum var. Yani kendinizi hastanede bulmanız için güneş de gerekmiyor. Her iki durumda da sorun sıcağa ya da güneşe maruz kalan vücudun aşırı ısınmasından kaynaklanır. Sorunu hafife almayın! 2013 yılında yayımlanan bir çalışmaya göre, Amerika’da 1999-2009 yılları arasında tam 7233 kişi sıcakla ilişkili nedenler yüzünden hayatını kaybederken, yaklaşık 200 bin kişi de hastanelik olmuş.⁽¹⁾

Soğutucu sistemler

Çevresel koşullar ne olursa olsun vücut, normalde 36.5-37 arasında seyreden ısısını korumak zorundadır. Bu yüzden de sistemde pek çok ısı düzenleyici mekanizma bulunur. Mesela cildinizde ısı düzenleyici reseptörler olduğunu biliyor muydunuz?

Dışarıdaki sıcaklık çok yükseldiğinde bu reseptörler beyne tehlike sinyali gönderir. Sistem de vücut ısısını düzenlemek, aşırı yükselmesini önlemek için belli mekanizmaları devreye sokar.

Sistem terleme yoluyla soğutma işlemine başlar. Diğer yandan damarlar genişler ve kanın cilt yüzeyine doğru akışı artar. Sistem kanı cilt yüzeyine gönderir ki, kan ısısını vücut dışına ileterek soğusun. Aşırı sıcakta yüzünüzün kıpkırmızı olduğunu fark etmişsinizdir. Sıcak ve nemli havalarda kalp krizi riskinin vakalarının artmasının nedenlerinden biri de budur. Kan dolaşımındaki, damarlardaki bu değişim kalp üstüne yük bindirir.

Yüksek nem alarmı

Nem seviyesinin yüksek olduğu günlerde hastaların, yaşlı ve çocukların zorunlu olmadıkça dışarı çıkmaması önerilir. Çünkü havadaki nem ne kadar artarsa sıcak çarpması riski de o derece artar. Terleme yoluyla ciltte oluşan nemin buharlaşması, vücudun normal sıcaklığını korumasına yardımcı olur. Ama havadaki nem seviyesi çok fazla olduğunda ter de buharlaşamaz. Böylece sistemin en önemli soğutucu mekanizması da sekteye uğramış olur.

Semptomlara dikkat

Güneş çarpması ya da aşırı sıcaklara bağlı olarak gelişen semptomları hemen fark ederseniz, sorunu basit müdahalelerle kontrol altına almak mümkün. Ama belirtiler fark edilmez, atlanırsa, durum hayati tehlike arz edecek bir hâl alabilir. Hem de kısa bir sürede! Aşağıdaki belirtilere dikkat…

Hâlsizlik

Baş ağrısı

Baş dönmesi

Sinirlilik

İshal

Susuzluk hissi

Vücut ısısının yükselmesi

Mide bulantısı ve kusma

Kas krampları

Bu semptomların bir ya da birkaçından muzdaripseniz, durum ciddileşmeden hemen önlem alın. Serin bir ortama geçin, su için ve mümkünse duş alın. Bunlar vücut ısısını normale indirmekte yeterli olacaktır. Ancak semptomlar ağır seyrediyorsa, vücut ısısı 40 derecelere kadar yükseldiyse, bilinç kaybı gibi daha ciddi belirtiler gözleniyorsa bu artık acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur. Bir araştırmaya göre güneş çarpması vakalarında müdahale ne kadar gecikirse beyinde kalıcı hasar oluşma riski de o kadar artıyor.⁽²⁾

Önlem alın

Peki, vücudunuzu sıcağın olumsuz etkilerinden korumak için nelere dikkat etmeniz gerekiyor?

1. Susuz kalmayın: Sıcak havalarda yeterince su tüketmemek vücudun kendini soğutma mekanizmalarını olumsuz etkiler. Sıcak bir ortamdaysanız her 15 dakikada bir yarım bardak kadar su içmeye özen gösterin. Su içmek için susamayı beklemeyin. Ama bir anda çok fazla su içerseniz, su aynı hızla vücuttan atılacağı için vücudunuzun yine susuz kalacağını da sakın aklınızdan çıkarmayın.

2. Tuzu unutmayın: Terlediğinizde suyla birlikte vücuttan tuz da atılır. Bunun üstüne bir de bol su içip yeterince tuz almazsanız kandaki sodyum, yani tuz oranı ciddi miktarda düşer. Bu dengesizlik de güneş çarpması riskini önemli oranda artırır. Tabii tuz derken bir sürü kimyasal işlemden geçmiş olan tuzları değil hayati minerallerce zengin kaya tuzunu kast ediyorum.

3. Hafif yiyecekleri tercih edin: Özellikle sıcaklığın etkisini iyice hissettirdiği öğlen saatlerinde salata, zeytinyağlı sebze yemekleri gibi hafif seçimler yapmaya çalışın. Bunun ardında çok basit bir mantık var: Sıcakta sindirimi zor yiyecekler yediğinizde vücudunuzu aynı anda iki cephede birden mücadele vermeye zorlamış olursunuz.

4. İlaç kullananlar dikkat: Bazı ilaçlar vücudun ısıya verdiği tepkiyi ya da su ve tuz dengesini bozarak sıcak çarpması riskini artırabilir. Antibiyotikler, antidepresanlar, antihistaminikler, kalp, tansiyon ya da kolesterol ilaçları, vücudun yüksek sıcaklıklarla baş etme mekanizmalarını olumsuz etkileyebilir.

Aman dikkat!

Sıcak günlerde ne içtiğiniz çok önemli! Mesela şimdilerde gençler arasında çok moda olan spor içeceklerini ele alalım. Egzersiz yaparken bunları içmek vücuttaki sıvı kaybını önlüyormuş. İddiaları bu! Ama böyle pazarlama stratejilerine sakın kanmayın. Bir araştırma bunun tam aksini, yani spor içeceklerinin diüretik, yani su attırıcı etkisi olduğunu gösteriyor. (3) Sıcak hava, egzersiz ve diüretik bir içecek bir araya geldiğinde ortaya son derece tehlikeli bir kombinasyon çıkar.

Enerji içeceklerinden de uzak durun. Bu içecekleri hiç kimseye, hiçbir zaman tavsiye etmem. Ama özellikle sıcak havalarda risk çok daha büyük! Yüksek oranda kafein içeren bu içecekler kalp krizine davetiye çıkarır.

1 https://www.cdc.gov/media/releases/2013/p0606-extreme-heat.html

2 “Heat stroke: a comprehensive review.” Yeo TP, AACN Clin Issues. 2004 Apr-Jun;15(2):280-93.

3 Rehydration with soft drink-like beverages exacerbates dehydration and worsens dehydration-associated renal injury. García-Arroyo FE, Cristóbal M, Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2016 Jul 1;311(1):R57-65.