Geçtiğimiz pazar günü, Türkiye’den Almanya’ya işçi göçünün 55. yılıydı. 30 Ekim 1961 tarihinde, Almanya’nın Bonn kentinde Türkiye ile Almanya arasında “İşgücü Alımı Anlaşması” imzalanmıştı. Anlaşma sonrasında, ilk olarak 2 bin 500 Türkün göç ettiği Almanya’da, bugün üçüncü nesle ulaşan yaklaşık 3 milyon Türk bulunuyor. Zamanla Almanya’daki en büyük göçmen grubu oluşturan Türkler uzun süre uyum tartışmalarının da odağında yer aldı.
Göçün hikâyesi
İkinci Dünya Savası sonrasında ekonomisini yeniden toparlamak isteyen Almanya büyük bir isgücüne ihtiyaç duydu. Söz konusu işgücü açığını karşılamak için Almanya’yla Türkiye arasında 30 Ekim 1961 yılında ‘’Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçevesinde İstihdamına İlişkin Anlaşma’’ imzalandı.
Bu anlasmaya dayanarak 450 kişilik ilk işçi grubu Haydarpasa tren istasyonundan Almanya’nın Düsseldorf kentine hareket etti. Türkiye’den ilk etapta 6 bin 500 işçi talep eden Almanya’ya ilerleyen yıllarda yüz binlerce Türk işçi ve aileleri göç etti.
İşgücü Anlaşması kapsamında çalışmak için Almanya’ya giden Türk işçiler başlangıçta birkaç sene Almanya’da kalıp, o süre içinde çalışıp biriktirdikleri parayla memleketlerinde iş kurmak veya ev, araba almak istiyorlardı. Yani, aslında Almanya’da uzun süre kalmak veya yerleşmek gibi bir düşünceleri yoktu. Diğer taraftan, Almanlar da Türk işçilerin ülkelerinde geçici olduklarını düşündüklerinden Türk işçileri “misafir” olarak görüyorlardı.
Bu sebeple, Almanya ilk etapta göçün insani boyutuyla çok fazla ilgilenmedi. Türk işçilerin ve ailelerinin, Alman ekonomisine katkı sağlayıp geri dönecekleri düşünüldüğünden, göçmen işçilere yönelik ciddi bir uyum politikası uygulanmadı. Ancak durum iki tarafın da düşündüğü gibi olmadı. Bugün Almanya’da 3 nesildir yaşayan yaklaşık 3 milyon Türk bulunuyor. Söz konusu Türklerin yaklaşık 1 milyonu Türk asıllı Alman.
1960’lı yıllarda Almanya’ya göç eden ilk nesil Türkler Almanca bilmediklerinden günlük hayatta ciddi sorunlar yaşarken, 2. ve 3. nesil Türklerin Türkçe dil sorunu yaşadıkları görülüyor.
Sosyal, siyasal ve kültürel yapısını bilmediği bir ülkeye göç etmiş olan birinci neslin önemli toplumsal sorunlar yaşamış olmasına karşılık, 2. ve 3. nesil Almanya’da eğitim aldı ve Alman toplumuyla daha yakın ilişkiler kurarak toplumsal yaşama daha iyi uyum sağladı.
1973 yılında dünyadaki petrol krizi nedeniyle Almanya, Avrupa Topluluğu’na üye olmayan ülkelerden işçi alımını durdurduğundan, Türkiye’den yaşanan göç de durakladı. 1983’te çıkarılan ve 1985’e kadar yürürlükte kalan “Geri Dönüşü Teşvik Yasası” ile Almanya ülkelerine dönen yabancılara, belirli şartların yerine getirilmesi durumunda 10 bin 500 mark, ayrıca çocuk başına bin 500 mark yardım yapma kararı aldı.
Söz konusu dönemde 374 bin Türk göçmen Türkiye’ye geri döndü. Söz konusu düzenleme nedeniyle 1985 yılında 1 milyon 400 bine gerileyen Türk sayısı, 1990 yılının sonunda 1 milyon 700 bine yükseldi.
İstatistikler, 1991 - 2008 yılları arasında Almanya’ya göç edenlerin sayısının Almanya’dan göç edenlerin sayısından fazla olduğunu gösteriyor. Buna karşılık, ilk kez 2009 yılında Almanya’ya göç edenlerin sayısı 27 bin iken, Almanya’dan Türkiye’ye geri dönenlerin sayısı 35 bine ulaşıyor.
Memleket özlemi
Almanya’da yaşayan Türklerin, geri dönüş nedenleri genel olarak memleket özlemi.
Bunun yanında, mesleki nedenler, ayrımcılık, ailevi nedenler ve olumsuz tecrübeler ile özellikle gençlerin Türkiye’de daha iyi iş imkânları olduğu düşüncesiyle Türkiye’ye geri döndükleri görülüyor.
“Acı vatan” Almanya’daki 2. ve 3. nesil Türklerin geçmiş nesle oranla daha iyi iş imkânlarına sahip olduklarını söylemek mümkün. Başlangıçta “misafir işçi” olarak görülen Türklerin çocukları bugün artık işveren, siyasetçi, sanatçı, sporcu, yazar, yönetmen ve akademisyen.
Almanya’da yaşayan Türklerin yüzde 30’unun lise, yüzde 15’inin de üniversite veya yüksekokul mezunu olduğu görülüyor. Bununla birlikte, “mavi yakalı” olarak ülkeye giren Türkler artık daha çok hizmet sektöründe istihdam ediliyor. Almanya’daki Türklerin en çok istihdamda yer aldıkları işler dönercilik, temizlik, şoförlük, bakıcılık, oto tamiri ve teknik işler.
Alman toplumun bir parçası haline gelen Türkler, Almanya’nın çok sayıda şehrinde Türk mahallelerinde yaşıyorlar. Bu bölgelerde Almanlara ait işyerlerinden çok Türk işyerleri, Alman marketlerinden çok Türk marketleri bulunuyor.
