‘Bugün toprak parçalı depremli’

Panik yapmayın! Bu bir MÜJDE haberi!‘Bugün toprak parçalı depremli’
Bilim adamları ‘deprem uyarı tekniklerini’ hızla geliştiriyor.. Yakında depremler de, aynı hava durumu gibi önceden tahmin edilebilecek...
ÖNAY YILMAZ İstanbul

ABD’li bilim adamları, son derece kararlı.. Belki de çok yakında, televizyonlarımızı açıtığımız zaman şöyle bir anonsla karşılacağız:
"Dikkat dikkat! Havada bir ışık topu görüldü. Sulardaki radon oranı arttı.. Bu, yakında bir deprem olacağını gösteriyor. Önemle duyurulur! Dikkatli olun; evlerinizin son kontrolünü yapın!. Çadır ve yiyeceklerinizi kontrol edip, evinizi terketmeye hazır olun!.."
Evet, bu tür ‘deprem tahmin raporları’, ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi’nin çalışmaları ile yakında mümkün olabilecek.

Yeni cihazlar geliştirildi
Bu merkezin gözlediği yakın deprem habercileri arasında, yüzeyde meydana gelen deformasyonlar, kuyu sularındaki radyoaktif radon elementinin oranındaki artış ve manyetik alanda meydana gelen değişimler bulunuyor.
ABD’liler, 17 Ağustos depremi sonrasında da çok konuşulan, gökyüzünde meydana gelen ışık toplarının da deprem habercisi olarak dikkate almaya değer görüyor. Hatta bilim adamları bu konuda o kadar ilerlemiş ki, lazer uzaklıkölçer, tiltmetre (su terazisi), kaymaölçer gibi cihazları da son geliştirilen ‘depremi önceden tahmin sistemi araçları arasın katmışlar bile.. Kısacası bilim, depreme karşı ümidini, gerçeğe dönüştürmek üzere..

5 SORU 5 CEVAP
Görüşlerini aldığımız bilim adamları, depremi erken tahmin etme konusundaki sorularımıza şu yanıtları verdi:

Erken deprem tahmini nedir?
Depremin erken tahmini dediğimiz zaman depremin oluş anı akla gelmemeli. Henüz dünyada depremin oluş anı, günü gününe ve saatine göre tahmin edilemiyor. Bugün için deprem tahmini denince, depremin yaklaştığı anlamı çıkmalıdır.

Bu veriler nasıl toplanacak?
Kaya ve yer hareketleri, atmosferdeki değişiklikler, gaz çıkışları, sıcak su kaynaklarındaki değişimler, manyetik etkileşimler, sismik hareketlilik gibi birçok veri var. Bu verileri bir araya getirip değerlendirdiğinizde yaklaşan depremi haber verebilmeniz mümkün hale gelebilir.

Hangi aletler kullanılıyor?
Lazer uzaklıkölçer, manyetometre, tiltmetre (su terazisi), ışıma sayacı (radon ölçer), sismometre, kaymaölçer, gravimetre (Toprağın yükselip alçalmasını ve toprak altındaki kayanın yoğunluğunu ölçer), gerilimölçer, direnç göstergesi, uzaydan izleme, ışık topları ve at, köpek gibi hayvanlar...

Hangi ülke ne kadar başarılı?
Japonya’da çalışmalar sürüyor. ABD’liler 1989 Ağustos’unda meydana gelen küçük ölçekteki depremlerden hareketle, orta büyüklükte bir deprem için bir uyarı yaptı. Belirtilen günde bir şey olmadı ama, 69 gün sonra 7.1 büyüklüğünde Lorna Prieta depremi, San Francisco Körfezi’ni vurdu. Ruslar, bazı depremlerden önce yerkabuğunun derinliklerinde meydana gelen sismik dalgaların hızında çok belirgin bir değişim saptadı. Bu ‘sismik fırtına’ uyarıları, tüm dünyada erken uyarı konusundaki bilimsel çalışmaları iyice kamçıladı.

Çinliler deprem tahmini konusunda bir başarı elde etti mi?
1 Mart 1997’de Sincan’da başlayan belirtiler, yeni bir deprem dalgasını haber verdi. 1 ve 4 Nisan’da 4 büyüklüğünde üç depremden sonraki sessizlik, ‘Yeniden biriken gerilimin bir hafta içinde 5 - 6 büyüklüğünde bir depremle boşalacağı biçiminde’ yorumlandı. 5 Nisan akşamı kent halkını evlerinden boşaltarak çadırlara yerleştirdiler. Ertesi gün 6.4 ve 6.3 büyüklüğünde iki deprem, kentte 2 bin evi yerle bir etti.

İstanbul da hazırlanıyor
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında bu konuda bir protokol imzalandı. MAM Başkanı Prof. Dr. Naci Görür, Marmara Bölgesi’ndeki sıcak su kaynaklarını, topoğrafik değişiklikleri inceleyeceklerini belirterek, şöyle konuştu:
"Mesela depremle ilgili atmosferik herhangi bir değişiklik varsa bunları anında tespit edeceğiz. Uzaydan gözlemle ve aletlerimizle mikro depremsellikle bütün bunları inceleyip kontrol altında tutacağız. Gaz çıkışlarına bakacağız. Çünkü bunların hepsi gelecekteki bir depremin belirtisi olabilir."

* Lazer uzaklıkölçer: İki nokta arasındaki kesin uzaklığı ölçer. Böylece bir fay üzerinde yatay bir hareket olup olmadığı anlaşılır. Helikopter, ışık demetinin hızını etkileyen atmosfer koşullarını izler.
* Manyetometre: Manyetik alanda kayanın basınç altında deformasyonuyla meydana gelen bölgesel değişimleri kaydeder.
* Tiltmetre (Su terazisi): Sıvı içindeki hava kabarcığının hareketi, toprak yüzeyinin eğimindeki değişimi gösterir.
* Işıma sayacı: Gerilim altındaki kayalardan kuyu suyuna geçen radyoaktif radon gazının miktarını ölçer. Su basıncındaki değişimleri gösterir.
* Sismometre: En zayıf titreşimi bile kaydeder. Şokların önemli bir habercisi olan sismik dalga hızlarındaki değişimleri gösterir.
* Kayma"lçer: Bir fayı enlemesine geçen tel parçası, herhangi bir yatay hareketi belirler.
* Gravimetre: Toprağın yükselip alçalmasını ve toprak altındaki kayanın yoğunluğunu ölçer.
* Gerilimölçer: Kabuktaki kayanın genişleyip büzülmesini ölçer. Gerilimin birikmesini ve boşalmasını gösterir.
* Direnç Göstergesi: Kayanın iletkenliğindeki değişimleri gösterir; böylece kayadaki suyun miktarını ve yoğunluğunu ortaya koyar.
* Işık topları: Çoğunlukla UFO'ya benzetilen ışık topları, deprem öncesi, deprem anı ve sonrası havadaki gazların yoğunluğuna göre kırmızı ve mavi renk alıyor. Bilim dünyası manyetik etkiyle oluşan ışık toplarından depremin önceden haber verilmesinde kullanılabileceğini ileri sürüyorlar.
* Uzaydan algılama: Uydular aracılığıyla yeryüzündeki değişimlerin belirlenmesi.
* Hayvanlar: At, köpek gibi hayvanlar, depreme karşı hassas davranışlarıyla dikkat çekiyor. Bu hayvanlardan da yararlanılması gündemde...
* Gemi ve denizaltılar: Denizde de araştırma gemileri, insanlı ve insansız denizaltılarla fayların yapısı, hareketliliği, diriliği kontrol edilecek.



YAŞAM