“Yetkinlik cinsiyeti geride bırakıyor”

Ceyda Ulukaya - Türkiye’nin arama kurtarma alanında ilk sivil toplum örgütü AKUT’ta geçtiğimiz hafta bir ilk gerçekleşti ve kuruluşunun 27’inci yılında AKUT’un başkanı ilk kez bir kadın gönüllü oldu: Zeynep Yosun Akverdi. Bundan tam 23 yıl önce, köpeklere yönelik ilgi ve sevgisinin itici gücüyle AKUT’un kapısından giren Akverdi, köpekli arama uzmanı olarak görev aldığı yıllar boyu eğitim sürecini de yürüttüğü Ruby’yi sahiplenmiş. Ruby yaş gereği emekli olsa da Akverdi’nin önünde iki buçuk yıllık bir başkanlık dönemi uzanıyor. “AKUT’ta türlü deneyimlerle uzun yıllar edindiğim bilgi ve birikimi, artık yönetsel olarak da sunabileceğimi düşündüğüm için aday oldum” diyen Akverdi’yle köpekli arama uzmanlığından başkanlığa uzanan süreci konuştuk.

AKUT’ta 23 yıllık gönüllüsünüz. Yolunuz nasıl kesişti?

Ben Adana’da köpek ve kedileri eksik olmayan, hayvan ve doğa sevgisi yoğun bir ailede yetiştim. Çocukluğumdan itibaren hayvanlarla kurduğumuz ortak yaşamı çok düşünür, evcil hayvanlar ile insanın ilişkisine; yaban hayat ile insanın kesiştiği deneyimlere ilgi duyardım. Köpek eğitimiyle de ilgiliydim, o dönem erişimi pek de kolay olmayan yabancı kaynakları bulup okurdum, köpek çiftliklerinde zaman geçirirdim. AKUT’u zaten Ceyhan depremi vesilesiyle  tanıyordum. 1999’da İzmit ve Gölcük depremlerinde, ülkemizde afet köpeklerine ne kadar çok ihtiyaç olduğu dikkatimi çekmişti. Tam da o dönem AKUT’un köpekli arama ekipleri yetiştirmek üzere gönüllülere ulaşmaya çalıştığını duydum. Bu alandaki ilgimi ve bilgimi, AKUT’un gönüllülük altyapısıyla birleştirebileceğimi düşündüm.

Köpekli arama uzmanlığı için ne tür çalışmalar yaptınız?

Köpek eğitimi, aslında köpeğe birkaç komut öğretmekten ibaret bir konu değil. Arama köpeği yetiştirme konusunda ise uluslararası literatürde sayısız kaynak var. O dönem hem bu kaynaklara ulaşmak, hem de arama köpeği yetiştiren uzmanlardan bilgi ve deneyim edinmek üzere hızlı bir çalışmaya girdik. ABD’nin AFAD’ı diyebileceğimiz FEMA’ nın köpek eğitmenleriyle görüşmeler yaptık. Ve bu deneyimler birikti. AKUT’taki ilk 13 yılımda kendi köpeğimi yetiştirmedim. Diğer gönüllülerimizin çalışmalarında kâh enkazda ve doğada kazazede rolü oynadım, kâh arama operasyonlarında köpekli timlerimizle aramaya katıldım. 2012 yılında, Van depreminde de görev alan arama köpeğimiz Gypsy’nin yavrularından birini kendime ekip arkadaşı seçtim ve Ruby ile çalışmaya başladım. Ruby bir Border Collie. Hem doğa hem afet alanında canlı insan bulmak için eğitildi. Yaklaşık 1.5-2 yıl sürüyor bu eğitimler. Birlikte AFAD’ın Köpekli Arama Timi Görev Yeterlilik Sertifikası’nı almaya hak kazandık. AKUT’un INSARAG Sınıflandırma Tatbikatı’nda görev aldık. Ruby şimdi 11 yaşında ve yaşı gereği emekli oldu ve halen benimle yaşıyor. Zaman zaman eğitimlerimize katılarak yeni arkadaşlarımızın ve köpeklerinin yetiştirilmesine destek veriyor.

Başkanlığa aday olmaya nasıl karar verdiniz?

AKUT içinde 23 yıldır ediğindiğim önemli bir tecrübe var. Köpekli arama uzmanı olsanız da tüm birimlerin eğitimlerine, operasyonlarına aktif olarak katıldığınız bir süreçten geçiyorsunuz. Ben de bugüne dek edindiğim tüm bu birikimi artık yönetimsel düzeyde de sunabileceğimi düşündüğüm için aday olmaya karar verdim. Elbette ekip olarak çalıştık, bugüne dek yapılanların üzerine daha fazla ne koyabiliriz diye düşündük. AKUT’un ulusal ve uluslarası düzeyde algısını daha yüksek yerlere nasıl taşırız sorusuna kafa yorduk ve ben de bu amaçla yola çıktım.  

İlk kadın başkan sıfatıyla imzanızı atmak istediğiniz çalışmalar olacak mı?

Öncelikle AKUT’un ilk kadın başkanı olmamdan büyük bir onur duyuyorum. Camiamıza çok yakışan bir gelişme bu. Ayrıca yeni yönetimde üç kadın üyeyiz: İkinci Başkanımız Esra Üstünkaya ve Genel Sekreterimiz Didem Tandaç. Bu da çok heyecan verici. Genel Kurul’da seçimle göreve gelen Disiplin ve Denetleme kurullarımızın başkanları da kadın üyelerimiz oldu: Sırasıyla Çiğdem Kara ve Edanur Yılmaz.

Hedefler konusuna gelirsek, öncelikle afetler konusunda toplumsal bilinç ve farkındalık artışı her şeyden önemli. Bu nedenle çok daha kapsamlı bir eğitim merkezi kurmayı öncelikli hedeflerimiz arasında görüyoruz. Ve devletin ilgili birimleri başta olmak üzere, tüm kurumlar olarak artık “kriz yönetiminden”; “zarar azaltma”, “hazırlık” ve “tahmin ve erken uyarı” süreçlerinden oluşan “risk yönetimine” geçmemiz gerekiyor. Yeni dönemde bu konuda önemli çalışmalarımız ve farkındalık projelerimiz olacak. Lider-eğitmen-operasyonel gönüllü kaynağının güçlendirilmesi bir başka önemli hedefimiz. Çok daha güçlü camia içi ve dışı iletişim stratejisinin oluşturulması da bir başka hedef bizim için. Ayrıca gönüllü aidiyeti bizler için çok önemli. Her birimiz hayatımızın en değerli bileşeni olan zamanımızı ayırıyoruz. Tüm gönüllü arkadaşlarımıza topluma sağladıkları katkıların toplumsal destek olarak onlara geri döneceği imkânların sağlanmasını da acilen planlıyoruz.

Son dönemde AKUT bünyesinde kadın gönüllü sayısı arttı mı? Bundan sonra da artması için özel bir çaba olacak mı?

2023 Ocak ayı itibarıyla AKUT bünyesinde 972 kadın gönüllümüz mevcut. 19 yaşından 70 yaşına kadar geniş yaş grubunda dağılım gösteriyor. Bu artışın birçok unsura bağlı olarak gerçekleştiğini düşünüyoruz. İlk olarak arama-kurtarma çalışmalarının bir ekip ile doğru planlamayla gerçekleşebileceği mantığının ve uluslararası ve ulusal standartların giderek daha geniş çevrelerce benimsenmesi. Uluslararası standartlarda bir ekibin arama kurtarma çalışmaları esnasında acil durum yapısında yetkinlik, fiziki ve psikolojik olarak hazır olma durumlarının ön planda olması cinsiyet kavramını geride bırakıyor. Bunun farkına varan kadın gönüllüler daha fazla aidiyet hissediyor. İkinci olarak yaşanan Kovid-19 süreci içerisinde sivil toplum kuruluşlarının önemlerinin daha da artması diyebiliriz.

“Temel eksiğimiz afet kültürü”

Türkiye’de olası bir deprem riskinin yanı sıra son yıllarda tanık olduğumuz iklim krizi kaynaklı afetler gündemimiz. AKUT’un önümüzdeki dönem için bu konuda ne tür hazırlıkları, çalışmaları var?

Evet haklısınız, küresel ısınmayla beraber, bazı bölgelerimizde meteorolojik faaliyetler artmaya başladı. Bunların içerisinde de birinci sırayı seller alıyor. Özellikle, Karadeniz bölgesinde bu afet, hızlı ve sistematik bir artış içerisinde. Sadece sel değil, orman yangınlarımızın da artacağını bekliyorduk ve maalesef gerçekleşti. Hatta Türkiye’de görülmeyen, tropikal iklimlerin afeti olan hortum ve kasırgaları da görmeye başladık. Can ve mal kayıplarına yol açmaya başlıyorlar. Elbette her afetin kendine has özellikleri var. Ve bundan sonrası için bu tür afetlere hazır olmamız gerekiyor. Hem kurtarma aşamasında hem de farkındalık aşamasında toplum olarak hazırlıklarımızı tamamlamamız gerekiyor. Bu afetler de deprem kadar önemli. Yine konu temel eksiğimiz afet kültürüne ve risk yönetimine geliyor açıkçası.

Seminerler sürüyor

1996 yılından bu yana gerçekleştirdiği 4388 operasyonda 3251 insanın ve 1709 hayvanın hayatını kurtaran AKUT, afetler konusunda toplumu bilinçlendirmek “Temel Afet Bilinçlendirme ve Deprem Seminerleri” vermeyi sürdürüyor. Uluslararası alanda birçok ilke imza atan kuruluş, tamamen gönüllülük esasıyla yürüttüğü tüm eğitim ve operasyon çalışmalarının yanı sıra malzeme ihtiyaçlarını bağışlarla karşılıyor.

“Ruby en güvendiğim ekip arkadaşım”

AKUT Başkanı Akverdi, köpeği Ruby’le bir anısını şöyle anlatıyor: “Ruby ile BM bünyesinde bir tatbikat için Bulgaristan’a gitmiştik. Bir enkaz üzerinde havlayarak uyarı verdi ama ben o bölge benim alanım dışında olduğu için onu kendi alanıma yönlendirdim. Sonrasında BM yetkilisi beni esprili bir dille uyarınca anladım ki Ruby doğru olanı yapmış ve doğru uyarı vermiş. Köpekli arama timi olduğunuzda birbirinizin ekip arkadaşı oluyorsunuz ve birbirinize güvenmeyi öğreniyorsunuz. O tatbikatta bunu bir kez daha anlamış oldum.”

Nasıl gönüllü olunur?

AKUT gönüllüsü olmak için bulunduğunuz bölgede faaliyet gösteren bir AKUT ekibinin var olması ve 18 yaşını doldurmuş olmak yeterli. Gönüllü olmak üzere AKUT’un internet sitesinde yer alan başvuru formunu doldurduktan sonra gönüllü tanışma toplantılarına katılmak ve seminer programlarını takip etmek gerekiyor. Ardından yapılacak mülakat sonucuna göre adaylar isteği ve eğitimi doğrultusunda bir birime yönlendiriliyor.