Tarihi miras ağır yaralı

Kahramanmaraş merkezinde gerçekleşen ve 10 ilde büyük yıkıma yol açan deprem tarihi mirasa da zarar verdi. Habib-i Neccar Camii, Adıyaman Karakuş Tümülüsü’nün meşhur tokalaşma sütunu, Adıyaman Ulu Camii, Aziz Nikola Rum Ortodoks Kilisesi gibi binlerce yıla, medeniyete tanıklık eden yapılar yerle bir oldu. Fotoğraflar yıkımın boyutunu gözler önüne seriyor… 

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy geçtiğimiz günlerde Malatya’da düzenlediği toplantıda zarar gören tüm kültür varlıklarının hasar tespitlerini yapmak ve güvenliklerini sağlamak için çalıştıklarını duyurdu. Yapılardan ayrılan her bir parça koruma altına alınacak, restorasyonlar ise aslına uygun şekilde hızla gerçekleştirilecek. Eski eserlerin hasar tespiti, korunması ve ihyasına yönelik uzman ekiplerce yapılacak çalışmalar başladı. Depremin yaşattığı acılar ve kayıplar “Hiçbir şey eskisi olmayacak” dedirtiyor elbette fakat tarihi yıkımı bir nebze olsun ‘yeniden inşa etmek’ mümkün…

1- Hatay Habib-i Neccar Camii 

Depremden en büyük zararı gören yapıların başında Hatay’daki Habib-i Neccar Camii geliyor. Antakya’nın 638 yılında Müslüman Araplar’ın eline geçtiği dönemde inşa edilen ve bugünkü Türkiye sınırları içerisinde inşa edilen ilk cami olduğu kabul edilen Habib-i Neccar, önceki depremlerde de zarar görmüş ve çeşitli onarımlardan geçmişti. 7.7 şiddetindeki ilk depremde caminin büyük bir bölümü yıkıldı. 14 asırlık caminin yakınında yer alan tarihi Yeni Hamam da depremde hasar gördü. Caminin girişinde yer alan Yuhanna ve Pavlos’un türbeleri de yıkıma uğradı.

2- Tokalaşma Sütunu

Adıyaman’daki Kommagene Krallığı dönemine ait Karakuş Tümülüsü’ndeki Tokalaşma Sütunu da tahrip olan yapılar arasında. Kahta ilçesine bağlı 2 bin yıllık Karakuş Tümülüsü içerisinde yer alan, Kommagene Kralı I. Antiokhos’un oğlu Kral II. Mithridates’in, kız kardeşi Laodike ile tokalaşma kabartmasının yer aldığı Tokalaşma Sütunu depremin etkisiyle yıkıldı. 10 metrelik sütunun bloklar hâlinde yere serildiği görülüyor. Tokalaşma Sütunu’nun önümüzdeki günlerde aslına uygun olarak yeniden dikileceği belirtiliyor.

Müzelerde zarar yok

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, peş peşe gerçekleşen depremlerin ardından, müzelerdeki hasar tespit durumunu açıkladı. Kral Şuppiluliuma Heykeli’nin sergilendiği Hatay Arkeoloji Müzesi’nin bir bölümünün hasara uğradığı, Kahramanmaraş, Elbistan, Adıyaman, Malatya’daki müzelerde yıkıma bağlı çatlaklar yaşandığı açıklandı. Gaziantep, Şanlıurfa, Kilis, Osmaniye, Diyarbakır, Adana müzeleri ise zarar görmedi.

3- Adıyaman Ulu Camii

Depremin yerle bir ettiği Adıyaman’da Dulkadiroğulları tarafından 1300’lü yıllarda yapılan şehrin en önemli tarihi yapılarından Ulu Camii de tamamen yıkıldı. Kentin Sümer Meydanı’nda yer alan cami bugüne dek onlarca afet atlattı. Ulu Camii’nin 1902 yılında restore edildiği ve şu anki hâlini aldığı biliniyor. Tarihi caminin geçtiğimiz yıl bakım ve onarım çalışmaları yapılmıştı.

Göbeklitepe ve Nemrut’ta korkulan olmadı

Dünyada keşfedilen en eski tapınak alanı olan Göbeklitepe, Şanlıurfa’yı da sarsan iki büyük depreme rağmen herhangi bir hasar görmedi. Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda yapılan ilk incelemelerde ise heykellerde bir hasar tespit edilmedi. Gaziantep’teki ZEUGMA Antik Kenti de depremi hasarsız atlattı. Malatya’daki Arslantepe’nin kerpiç duvarlarında hafif kaymaların ve geçici çatı örtüsünde yer yer çökmelerin olduğu belirtildi.

4- Gaziantep Kalesi

Tarihi 6 bin yıl öncesine dayanan Gaziantep Kalesi depremin ilk günü ağır hasar gören tarihi yapılardan. Gaziantep’in sembollerinden olan kalenin doğu, güney ve güneydoğu kısımlarında bulunan bazı burçlar, depremin etkisiyle yıkıldı. Bugünkü biçimini Kaleler mimarı olarak bilinen Bizans İmparatoru Iustinianos döneminde M.S. 6. yy’da alan kalenin yanındaki istinat duvarı çöktü ve kaleyi çevreyelen demir korkuluklar etrafa yayıldı. Bazı burçlarda ise büyük çatlaklar meydana geldi. Kalenin yanında bulunan ve 17. yy’a tarihlenen Şirvani Camisi’nin kubbesi ile doğu istikametindeki duvarı da depremde kısmen çöken yerlerden.

5-Kiliselerde yıkım ve ağır hasar

Hatay’daki çok sayıda kilise de depremde yerle bir oldu. Tarihi Antakya Rum Ortodoks Kilisesi ile Antakya Protestan Kilisesi yıkıldı. 1830’lu yıllarda yapımına başlanan Rum Ortodoks Kilisesi 1872 yılındaki depremde de büyük hasar görmüş ve yıkılmıştı. Yeniden inşa edilerek 1900’da ibadete açılan kilisenin o dönemde yıkılmayan kapısında “Sultanımız Abdülhamid’in himayesinde, bu kapıyı saygın, yüce Doğu Patriği Meletiyos inşa etti ve inşasını tarihledi. Ey kullar bu kapıdan giriniz ve şükrediniz” yazıyordu. Samandağ’daki Meryem Ana Kilisesi ile Altınözü ilçesindeki tarihi Aziz Georgios Rum Ortodoks Kilisesi’nde hasar meydana geldi. Antakya Sinagogu ise ağır hasar aldı.

Beş bin yıllık surların taşları döküldü

*Diyarbakır’da yer alan ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde kayıtlı olan Diyarbakır surlarında da tahribat söz konusu. 5 bin yıllık surların bazı noktalarında taşların düştüğü görüldü. Diyarbakır Suriçi’nde St. George Kilisesi’nin girişinde ise ufak çaplı dökülmeler var.

*Adıyaman’daki Kahta Kalesi de depremlerde hasar gördü. İçinde su sarnıcı, mescit, zindan, mazgallar, güvercinlik merdiveni, kapalı geçiş galerileri bölümleri de olan kalenin taşlarının yıkıldığı görüldü.

*Maraş Kalesi’nin iç ve çevre duvarları kısmen yıkıldı. M.Ö. 2’nci yüzyılda yapıldığı belirtilen tarihi kalenin içindeki bazı bölümlerde de yer yer çökmeler oluştu.

*Hatay’ın önemli simgelerinden olan ve 16. yy’da Memlükler tarafından inşa edilen Ulu Camii de tamamen yıkıldı.

*Antakya’da Kurtuluş Caddesi’nde bulunan, 16. yy’da yapıldığı bilinen tarihi Sarımiye Camisi zarar gördü.

*Fransız mimar Leon Benju tarafından 1927 yılında Köprübaşı olarak anılan meydanda inşa edilen ve 1938’den Hatay Devleti’nin Türkiye’ye katıldığı 29 Haziran 1939’a kadar meclis binası olarak hizmet veren yapı da yıkıldı.