Kimyasalsız dövme devri mi?

Tarihi yüzlerce yıl öncesine uzanan dövme, tüm dünyada rağbet gören sanatsal bir ifade aracı. Türkiye’de son birkaç yıldır meraklılarının buluştuğu bir dövme festivali, sanatçıların farklı kategorilerde hünerlerini sergilediği bir dövme yarışması dahi düzenleniyor, dövmeye ilgi her geçen gün artıyor. Ancak bu yıl itibarıyla AB ülkelerini kapsayacak şekilde yürürlüğe giren yeni düzenleme, başta dövme sanatçıları olmak üzere tüm sektörü etkiledi. Dövmenin yanı sıra kalıcı makyaj uygulamalarında da kullanılan 4 bini aşkın kimyasalın cilt alerjilerinden kansere çeşitli sağlık sorunlarına neden olabileceği gerekçesiyle yasaklanmasını öngören düzenleme, yaklaşık iki yıllık bir hazırlık sürecinin ardından ocak ayı itibarıyla yürürlüğe girdi.

Yeni düzenleme en çok da mavi ve yeşil rengin iki tonunu yasaklamasıyla dövmecilerin isyan etmesine sebep oldu. Yasağın geri çekilmesi için imza kampanyalarına dahi konu olan bu iki renk, “15:3 Mavi” ve “7 Yeşil” kodlarıyla biliniyor. Bu iki rengin hedef tahtasına oturtulması ise içerdikleri pigmentlerin saç boyalarında kullanımını mesane kanseriyle ilişkilendiren araştırmalar. Yasaklanan diğer kimyasallar arasında nikel, krom, bakır gibi ağır metaller ya da kozmetikte kullanımı yasak olan bazı tahriş edici bileşikler yer alıyor.

Bununla birlikte New York Times gazetesine konuşan Johns Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu’ndan kimyasal maruziyetler alanında uzman Lesliam Quirós-Alcalá, 40 bini aşkın kimyasalın ticari kullanımda olduğunu ve oluşturdukları tehlikeler hakkında çok az şey bilindiğini söylüyor: “Ayrıca, bu tehlikeler, bir kişi için maddeye maruz kalma düzeyi, genetik yatkınlık ve önceden var olan hastalık gibi birçok faktöre bağlı olarak farklılık gösterebilir. Şu anda hiçbir bilim insanı size bunlardan birinin en çok endişelenmeniz gereken kimyasal olduğunu söyleyemez.”

AB’deki yeni düzenlemenin henüz Türkiye’de bir bağlayıcılığı bulunmuyor. İstanbul’un önde gelen dövme stüdyolarına konuyla ilgili herhangi bir adım atıp atmadıklarını sorduğumuzda ise “Yasak Türkiye’de yürürlüğe girmedi” yanıtını alıyoruz. Birçok stüdyo, başta mürekkep olmak üzere dövmede kullanılan birçok malzemeyi çoğunlukla ABD’den ithal ediyor. Türkiye’nin en eski dövme stüdyolarından birinin kurucusu Hakan Gerçek, “Bizim işimiz dövme yapmak ve boya firmalarına bağlıyız. Tüm dünyaya satılan, sektörün güvendiği boya markalarını tercih ediyoruz. Sağlık otoriteleri bu tür bir düzenleme öngörüyorsa boya firmalarının da buna uygun düzenleme yapması gerekir” diyor.

“Birçok alternatif mevcut”

İstanbul’un yanı sıra Finlandiya’nın Mariehamn kentinde çalışan dövme sanatçısı Ezgi Johansson ise yeni düzenlemeyi bizzat yerinde takip edip uygulama fırsatı bulanlardan. Avrupa’da söz konusu değişiklik için stüdyolara yaklaşık iki yıl hazırlık süresi tanındığı anlatıyor ve şöyle devam ediyor: “Benim Finlandiya’da çalıştığım stüdyo ocak ayı boyunca randevu almadı. Kepenk indirip araştırma yaptık. Hangi markada ne renkler var, hangi sitede stok kalmış, hangi sanatçılar hangi renkleri deneyip memnun kalmış… Hepsini inceledikten sonra siparişlerimizi verdik. Gelen ilk tonlar siyah, kırmızı, gri ve beyaz mürekkeplerdeydi. Onlarla çalışmalarımıza ufaktan başladık. Yeni mürekkeplerle eskileri arasında bir fark hissetmedik. Müşteriler de, sanatçılar da kullanımından memnun.

İçerikte yasaklanan koruyucu maddelerin yanı sıra, mavi ve yeşilin iki spesifik tonu kullanımdan tamamen kaldırıldı. Bu iki ton pigment uzun yıllardır sıkça kullanılan mürekkeplerdi fakat yerine yakın tonlar kullanılabiliyor. Hâlâ bu iki pigmenti kurtarmak için imza kampanyaları sürse de müşterilerimize sunabileceğimiz birçok yakın alternatif mevcut.”

FDA hiçbir pigmenti onaylamadı

Dövme mürekkepleri kozmetik kabul edildiği için Amerika İlaç ve Gıda Denetleme Kurumu’nun (FDA) onay kapsamında yer almıyor ancak FDA, kozmetik amaçlı deriye enjeksiyon için herhangi bir pigmenti onaylamadığını vurguluyor. Kurumun Kozmetik ve Renkler Birimi’nce yayınlanan bilgilendirmede ise bazı dövme mürekkeplerinde toner ve araba boyalarında kullanılan pigmentlere rastlandığı hatırlatılarak “Dövme yaptırmadan önce iki kez düşünün” deniyor.

“Yasaklar Türkiye’de pek duyulmadı”

Türkiye ve Finlandiya’da çalışan dövme sanatçısı Ezgi Johansson, dövme sektörünü asıl zorlayanın “mavi ve yeşil yasaklandı” haberleri olduğunu anlatıyor: “Ben de bu haberleri duyunca işimi kaybediyorum sandım. Her ne kadar bu iki tonu koleksiyonuma hiç eklememiş olsam da, bu pigmentlerle elde edilen tüm renkleri etkileyeceğini düşünmüştüm. Öyle olmadı. Yeni yasaklara uygun üretilmiş mürekkep skalasında, eski koleksiyonumda kullandığım renklerin neredeyse hepsini buldum. Yeni yasaya uygun mürekkeplerimi Türkiye’ye de getirip kullandım. Türkiye’de çoğu insan yasakları duymamıştı. Soranlar oldu ama çok da endişeli değillerdi.”

“Toksik etkisi ispatlandı”

Acıbadem Tıp Merkezi’nden Dermatoloji Uzmanı Dr. Mehtap Kıdır, “Dövme mürekkeplerindeki renk pigmentleri vücutta alerjik tepkilere neden olabilir. Siyah dışındaki renklerde alerji gelişme riski daha fazladır. Özellikle dövme mürekkebinde bulunan civa, kadminyum, alüminyum, bakır, kurşun gibi ağır metaller vücutta toksik ve kanserojen etki göstermektedir. 2003’te Avrupa’da yapılan bir çalışma ile dövmede kullanılan aromatik aminlerin toksik etkisinin olduğu ve bu toksik etkinin UV ile birleşince arttığı ispatlanmıştır. Bu yüzden dövme yapılırken uygulanan alanı küçük tutmak en azından maruz kalınan  toksik madde miktarını azaltacaktır” diyor.

 2018 yılında yapılan ve 18 ülkeyi kapsayan bir araştırmaya göre Türkiye’de her 10 kişiden 3’ü en az bir dövmeye sahip.