İlk pasaport ne zaman kullanıldı? Pasaportun tarihi
Ülkeler arası geçişte ve uyruk belgesi olarak kullandığımız pasaportun tarihi ve tarihçesi nasıldır? İlk pasaport ne zaman kullanıldı?
Günümüzde pasaport olarak adlandırdığımız belge, tarih boyunca farklı biçimlerde ortaya çıkmıştır. Kelime kökeni olarak pass (geçmek) ve port (liman) kelimelerinin birleşimlerinden gelmektedir. Seyahatin olmazsa olmazı olan ilk pasaport ne zaman kullanıldı? Pasaportun tarihi ve ilk kullanım yeri neresidir?
Kaynaklarda yer alan ilk pasaport referansı Antik İran Kralı Artaxerxes'in yardımcılarından Nehemya'ya verdiği belge olarak geçer. Nehemya, İran'dan Filistin'e yolculuk ederken diğer ülke yöneticilerinin kendisine güvenli şekilde izin vermesi için Kral Artaxerxes'ten bir mektup ister. Bu referans mektubu, izinli şekilde bölge değiştirmek için verildiği için tarihte bilinen ilk pasaport olarak anılır.
Bu referans mektubunun yaygın kullanımı ise Fransa'da başlamıştır. Günümüzdeki pasaport anlayışına en yakın pasaport ise yine Fransa'da 1789'daki Fransız İhtilali sonrasında görülür.
Yaygın kullanımının temellerini 1643-1715 yıllarında Fransa Kralı olan 14. Louis'nin attığı mühürlü mektuplar (pasaportlar), en başta üst düzey devlet yetkililerinin güvenli şekilde seyahat etmelerine olanak tanımış; daha sonra herkese yayılmıştır. 72 yıl boyunca krallık yapan 14. Louis'in önderliğinde bütün Avrupa'ya yayılan pasaport anlayışı, sistemli bir şekilde ülke yönetimleri tarafından benimsenmiştir. Böylece insanların uyruğunun nereye ait olduğunu belgelendiren pasaport kimlik anlayışı, başka ülkeye seyahat edileceği zaman vize alma zorunluluğunun da temellerini atmıştır.
1789 Fransız İhtilali'nden 19. yüzyıl ortalarına (1860'lara) kadar dünya çapında demiryolu ulaşımının artması sebebiyle turizm fena halde patlamış; pasaport ve vize anlayışı sistematik şekilde günümüzdeki haline doğru evrilmeye başlamıştır. Osmanlı'daki ilk pasaport uygulaması ise 1808 civarlarında II. Mahmut tarafından başlatılmıştır.
1861 yılında Fransa Hükümeti beklenmedik şekilde pasaport ve vize uygulamarına son vermiş; Avrupa ülkeleri de Fransa'nın öncülüğünde bu akımı devam ettirmiştir.
1914 yılında patlak veren 1. Dünya Savaşı, uluslararası güvenlik konusunda ülkelerin tereddütlerini tekrar ortaya çıkarmış ve 'geçici' denilerek pasaport-vize uygulaması geri getirilmiştir. O dönemden beri çeşitli düzenlemeler, ülkelerin kendi içlerinde getirdiği bazı kurallar ve teknolojik imkanlar ışığında e-pasaport gibi uygulamalarla pasapor-vize anlayışı bugünkü halini almıştır.
