Halay nedir?

Halay nedir?

Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Orta Karadeniz ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir.

Etimoloji ve isimlendirme

Halay kelimesi kökensel açıdan Kürtçenin Kurmanci lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen hilayi veya halayi sözcüklerinden geçmiştir.[1] Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe hildan veya haldan "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. Kubbealtı Lugatı'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir. Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni Yunanca alágion (αλάγιον) olup, Türkçeye Farsça yoluyla girmiş bir kelimedir.

Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe 'Govend' veya 'Dîlan', Süryanice 'Ḥeggāʾ' (ܚܓܐ), Azerice 'Yallı', Ermenice šurǰpar (Շուրջպար), ve Yunanca Chaláï (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.

Oynanış

Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, serçe parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.

Türkiye'de halay

Halay, Kürt ve Türk halk kültüründe tören dansıdır. Türkiye'de değişik bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır ve oynan halay türleri üçe ayrılmaktadır:

• Çukurova (Güney) Halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
• Doğu Halayları: Antep'in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteriste sahiptir.
• Bozkır Halayları: İç Anadolu bozkırlarında ve Orta Karadeniz'de oynanan halay oyunlarıdır.

Azerbaycan kültüründe "Yallı"

Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ait; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır. Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar gibi yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Ulu Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da "Yallı" adında göze çarpmaktadır.