Füniküler nedir?

Füniküler nedir?

Füniküler kelimesi Türkçeye, Fransızcadaki "funiculaire" kelimesinden girmiştir. Füniküler; Daha çok eğimli arazilerde kullanılan raylı bir taşıma aracıdır. Füniküler sistemler özellikle şehir merkezlerinde yaygın olarak kullanılan yüksek taşıma kapasiteli transport sistemleridir. Genellikle aralarında büyük yükseklik farkı olan iki bölge arasında çalışır. Füniküler sistemler hem asansör hem de demiryolu teknolojilerinden oluşur. Füniküler aralarında geniş bir seviye farkı olan bölgelerde hizmet veren ulaşım araçlarıdır.

Fünikülerin çalışma prensibi

İki ayrı aracın aynı anda kullanımı, vagonların her birini karşı ağırlık olarak etkilemesi prensibi ile çalışır. Füniküler genellikle halatlarla yukarı çekilerek çalışır. Çekme halatı, elektrikli motorlar ve redaktör ile çalışır. Germe halat sistemi ise istasyonda yer alır. Bu sistemde hat ortasında iki paralel ray bulunur. Araçların hat ortasında yan yana gelmesi durumunda bu raylar birleşerek istasyona ulaşır. Prensip olarak füniküler, eğimli ya da yatay zemin üzerinde, iki istasyon arasında seyahat eden, bir motor tarafından çekilen bir çekme, bir de germe halatı ile birbirine bağlanan iki araçtan oluşan sistemler olarak düşünülebilir. Füniküler, üst istasyonda yer alan bir kasnağa sarılmış, çelik halat ile birbirine bağlanmış, en az iki araçtan oluşur. Bu araçlar hat ortasında, her iki tarafta yer alan paralel raylar üzerinde hareket ederler. Araçlar, hat ortasında yan yana geçip, belirli bir mesafe kat ettikten sonra bu iki hat tek bir hatta birleşerek istasyonlara ulaşır. İnen trenin ağırlığı, eğimli yol üzerinde çıkan treni çekmeye yardımcı olur ve çıkan trende inen trenin hızının kontrolden çıkmasını engeller. Füniküler sistemler, yaygın kullanılan eğimli asansörlerle benzer teknik karakteristiğe sahiptir.

Türkiye'deki ilk füniküler uygulaması

İstanbul’da yer alan füniküler, 1900’lü yılların en göze çarpan yeniliklerindendir. Eugene-HenriGavand adlı bir Fransız mühendis 1867 yılında turistik bir gezi yapmak için İstanbul’a gelmiştir. Gavand bu gezisi sırasında, İstanbul’un iki önemli merkezi olan Galata ve Beyoğlu (Pera) arasında çok sayıda insanın gidip geldiğini gözlemlemiştir. Galata’nın önemli bir mali ve ticari merkez olmasının yanında Beyoğlu’nda hareketli ve cazip bir eğlence yeridir. Gavand’ın tespitlerine göre bu iki hareketli merkez arasında günde ortalama 40.000 kişi gidip gelmektedir. Fakat Yüksek kaldırım bu yoğunluğu taşıyamamaktadır. Her şeyden önce bu caddede %24 gibi çok önemli sayılabilecek bir eğim mevcuttur. Caddenin genişliği ise ancak 6m’dir. Hatta yer yer 4 metreye düşmektedir. Bu şartlarda yaya yürümek çok güç ve yorucu olmaktadır. Atla gidildiğinde ise çekilen zorluk yanında bir de düşme tehlikesini göze almak gerekmektedir. Gavand’ın bulduğu çözüm şudur: Galata ile Beyoğlu arasında yapılacak asansör tipinde bir yeraltı demiryolu (Tünel) ile insanları ve eşyaları taşımak mümkün olacaktır. Böylece halk için önemli bir kolaylık getirilmiş olacağı gibi kendisi de bu sayede kazanç elde etmiş olacaktır.

Tünel’in inşaatına 1871 yılında başlanmış 1875 yılında hizmete açılmıştır. Tünel ilk zamanlarda 150HP gücünde iki buhar makinası ile çalıştırılıyordu.1968 yılında modern teknolojinin icaplarına uymak amacıyla tünelin yenilenmesine karar verilmiştir. Bu hususta tünel elektrikle çalışır hale getirilecek ve bunun yanında bazı iyileştirilmelere de gidilecektir. Bu çalışmalar 3 yıl sürmüştür. Galata istasyonuna da yeni bina yapılmıştır. Birkaç gün süren deneme seferleri boyunca vagonlarda kum torbaları taşındıktan sonra 9 Kasım 1971 tarihinden itibaren yolcu taşınmasına başlanmıştır. Tünelin boyu 555,80, çapı 6,70 yüksekliği 4,90 metredir. Tünelin içinden geçen demiryolunun uzunluğu ise 626 metredir. Demiryolu çift hat olarak yapılmıştır. Raylar çelikten olup,metre başına 25 kg ağırlığındadır. İki ray arasındaki mesafe 1,5 metredir. Demiryolunun profili düz değildir.

Fünikülerin tarihçesi

Füniküler uzun zamandır kullanılmakta olup, bilinen en eski füniküler 15. yüzyılın başlarında insanları ve eşyaları sarp yamaçlara çıkarmak için tasarlanmıştır. İlk füniküler Avusturya Salzburg’ta Hohensalzburg Kalesinde Kardinal Matthäus Lang tarafında 1515’te yapılmıştır. Bu yapıda insan veya hayvan gücü kullanılmıştır, raylar ise tahtadan yapılmıştır. Daha sonra İngiltere’nin Country Tyrone kentinde 1777 yılında su gücüyle çalışan, halatlar yardımıyla çekilen füniküler inşa edildi ve 1830’da kullanılmaya başlandı.

Stephenson ilk olarak 1825’te 1:50 eğime sahip bir yamaçta bir buhar makinasını füniküler sisteme adapte etti. İlk insan taşıyan füniküler 1861 yılında İtalya’nın Dusino kentinde, ikincisi ise 1862 yılında Lyons’ta inşa edildi. Dünyanın ilk kentsel füniküleri “kablolu araç” adıyla 1873 yılında San Fransisco ABD’de yapılmıştır. İlk yer altı füniküleri ise 1875 yılında İstanbul’da “Tünel” adıyla hizmete girmiştir. Tahrik o zamanlar buhar gücü ile sağlanmaktadır.

Bu Londra Metrosu’ndan sonra dünyadaki ikinci metro kategorili araçtır. Avrupa’da ilk yer altı füniküleriise İsviçre’de 1877 yılında Lausanne’den Ouchy’ye kadar inşa edildi.Füniküler sistemde ABD’de çok ses getiren ilk elektrik tahrikli olanı Great Incline Funicular1893 yılında kuruldu. Bu sistem 859 metre ile 1067 metre yükseklikleri arası taşıma yapmakta üç ayrı noktada eğimi değişmekte ve düşük eğimle başlayıp tepede yaklaşık %60 gibi bir eğime ulaşmaktadır. Bu füniküler 1938’e kadar çalışmıştır.

Füniküler hatlarında bulunan güvenlik ekipmanlar

Hava Freni: Araçlarda bulunan 4 kılavuz 4 yedek metal tekerlekleri hava basıncı ile bağlayan balata frenidir. Bu fren çok etkili olup, bir araçta bulunan 8 tekerleği bağlamak suretiyle etkisini gösterir.

Elektrik Freni: Hizmet freni olarak kullanılmakta olup, aracın istasyonda durmasını sağlamaktadır.

İmdat Freni: Arabanın kapı üstlerinde ve herhangi bir olay karşısında yolcuların kullanması için, dizayn dilen fren olup, bu fren makina dairesinde bulunan (çekme) tahrik halatı volanını durdurarak etkisini gösterir. Ayrıca halatın kopması durumunda aracı acilen durdurmak için, kullanılan acil şaro kontağı freni mevcut olup, bu fren arabanın altında bir ucu kabloya diğer ucu kontağa bağlı fren sistemidir.