Molatik Sözlük: 4 - Hayvanlar
Molatik Sözlük dizisi olarak bu bölümde sizlerle farklı bir konuyu ele alacağız. Hayatımızda bir şekilde kullandığımız kelimeleri inceleyeceğiz, hayvan isimleri. Bakalım hangi hayvanın ismi nereden geliyor…
Köpek
İlginç bir kelime köpek. Orta Türkçeye dayanan bir yapısı var. Eskiden it olarak kullanılan kelime 11. yüzyıldan itibaren “çok, kalabalık” anlamı olan ‘köp’ sözcüğü ile küçüklük, teklik eki olan -ak ekini almasıyla oluşmuş bir sözcük. "İt sürüsü gibi çok olan şeyin teki" gibi bir mana taşıyor.
Kedi
Eski Yunancaya dayanan bir kelime olan kedi, Latince kökenli. Cattus olarak Latincenin içinde var olmuş, sonra Yunancaya κάττα şeklinde geçmiş, daha sonra ise gatí’ye evrilmiş. Bize de kedi olarak geçmiş. O zaman miyyyaaav
Aslan
Kafamın içinde yıllardır dolanan bir şey var o da arslan mı aslan mı? Kimi arslan diyor kimi aslan ancak gerçeği Eski Türkçede var, arslan imiş. Eskiden boz manasında kullanılan ‘ars, arsıl’ kelimesinin, muhtemelen Çinceden gelen ve ‘ejderha’ anlamına gelen -lon ekiyle birleşmesi sonucu oluşmuş, arslan olmuş. Aynı durum kaplan için de geçerli, ‘kapmak’ fiili ek alıp kaplan oluyor. Sırtlan ve yılan da buna benziyor.
Fil
İlginç bir kelime ile karşı karşıyayız. Şimdi fil kelimesi Sanskritçe kökenli. Sanskritçe dediğimiz dil Hindistan taraflarına ait bir lisan. Orada pīlu ‘fildişi’ kelimesinin önce Akadcaya sonra Aramcaya oradan da Arapçaya en son da bize geliyor. Pilu, pil’e sonra da fil’e dönüyor.
Zürafa
Tam olarak ne anlama geldiği belli değil. Arapçadan almışız dilimize. Zurāfa olarak kullanılan bu kelime Afrika kökenli bir hayvan demek. Bu arada bazıları “Zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü” diye bir atasözü yok, oradaki sözcük zürafa değil ‘zurafa’ yani ‘zarif’ kelimesinin çoğul anlamı. Yani “Zarifin düşkünü beyaz giyer kış günü.”
Penguen
Bizde malum penguen görme durumu yok, sonuçta ılıman iklim. O yüzden İngilizce ve Fransızca kökenli pinguin ve penguin kelimelerini dilimize eklemişiz. Gal dilinde ‘pen’ baş, ‘gwyn’ beyaz yani beyaz baş anlamında bir sözcük.
Horoz
Farsçadan memleket topraklarımıza giren horoz kelimesi köken olarak “ağıt yakmak” anlamı taşıyor. Χrōstan sözcüğü χurōs oluyor sonra da horoz oluyor.
Güvercin
Her gün her yerde gördüğümüz, hastaları olan güvercin eski Türkçe bir kelime. ‘Kögerçin’miş eskiden, ‘köger- mavileşmek, göğermek’ anlamı taşıyor. -çin eki de kuş adlarında görülen bir birleşen.
Hamsi
Karadeniz’in sevilen hayvanı hamsidir. Ufak tefek mini mini… Buğulaması, kızartması, fırında pişirilmesi… Neyse konu o değil. Hamsi, Yunancada ‘χámpsi’ kelimesinin bizdeki karşılığı. “Karadeniz’e özgü balık” demekmiş.
selcuk.bulut@milliyet.com.tr
