Kafka'dan Oğuz Atay'a: Anlamadığımız kitapların kara bahtı, kör talihi

Dünya ve Türk edebiyatının önemli örneklerini sosyal medyada bir 'meta' olarak kullanırken, neyin yapılıp neyin yapılmaması gerektiğinden ve bunların nedenlerinden haberdar mıyız? Eğer haberdarsak, neden hala hatalarımızda ısrar ediyoruz? Franz Kafka'nın Dönüşüm'üne böcek çizmeyi bırakmak için gerekli nedenleri bile kavramaktan acizken, bu eseri anladığımızı söyleyebilir miyiz? Edebiyat, senelerce 'okulda okuduğumuz' bir ders. Nedense bu dersimiz 'iyi' olsa bile 'okur olmak' konusunda başarısızız. Bu başarısızlığın belirtisi olabilecek binlerce şey var. Ben yalnızca birkaçının üzerinde durup 'yerel sosyal medyamızın', 'yerel yayıncılarımızın' ve 'yerel ünlülerimizin' yaptığı hatalardan bahsedeceğim. Gördüğüm her şeyden bahsetmeye gücüm yetmez zaten, hipertansiyonum var. Edebiyatı asla bulduğumuz gibi bırakamıyoruz. Hata bizim, hata bize bu 'edebiyatı yorumlama' inisiyatifini tanımlayan 'katılımcı' internet kültürünün... Olan biten her şey, 'bize göre olmayan', anlamak ve öğrenmek için yeterli deneyime sahip olmadığımız kopuk kopuk bilgilerle dolu olan zihnimizin 'yarı işler' bilgi birikiminin bir sonucu. Ülkenin en bilindik yayınevlerinin, en popüler isimlerinin yaptığı hataların tamamı aynı şeyi gösteriyor. Biz, bu işi bilerek ya da bilmeyerek kötü yapıyoruz. Şu hatalardan başlıcalarına beraber bakalım mı artık? İnanmazsınız ama dostlar, Franz Kafka, Dönüşüm adlı eserinde bir böcekten bahsetmiyor. İnanmazsınız ama, Dönüşüm adlı eserinde 'böceğe dönüşen' bir adamdan bile bahsetmiyor. Bu tamamen, çevirmeninden kapak tasarımcısına, kim var kim yok bizi yanlışa sürükleyen çalışanların hatası. Gregor Samsa, bir sabah tedirgin düşlerden uyandığında, devcileyin bir böceğe dönüşmüş buldu kendini. Bizdeki neredeyse tüm baskılarında, ilk cümleyi bu şekilde ya da buna benzer şekillerde çevirdiklerini görüyoruz. Oysa, kitabın Almanca aslında Kafka böcekten bahsetmiyor. İlk cümle ve öykünün takip eden çoğunluğu Almanca okunduğunda 'daha da iyi' anlaşılan ancak farklı bir dile çevrildiğinde 'yitip giden' bir yapıyla örülüp kurulmuş. Öte yandan tam çeviremesek bile 'böceğe benzer bir şey'e dönüşüyor Gregor Samsa. 'Dönüştüğü şey'in fiziksel özellikleri de öyle enine boyuna verilmiyor. Eser, başından sonuna bir insanın 'yabancılaşmasını' anlattığı için aslında 'böceğe' veya herhangi bir şeye 'dönüşen' bir birey de yok içinde. Olayın odağı insan, sadece insan. Nitekim Kafka, Dönüşüm için yayıncılara net bir 'kullanma talimatı' bırakıyor arkasında: Kapağa böcek koymayın, bu kitapta bir böcek yok. Yalnızca 'böceğimsi' bir varlığa gerçek olmayan bir 'dönüşümü' atfettiği ilk cümlesi nedeniyle Kafka'nın bu talebi, Türkiye ve diğer ülkelerdeki yayıncılar tarafından görmezden geliniyor. Adamcağıza mezarında huzur vermediler... Üstelik geçenlerde bir kitap kapağı gördüm ki, dillere destan! Avuç içine çizilmiş bir böcek var kapakta. Sinek gibi ama değil de gibi... Sabahattin Ali ise Türkiye'nin yanlış anlaşılanlarından. 'İçimizdeki Şeytan' isimli eserinin kapağına 'şeytan kostümlü Sabahattin Ali' çizen mi ararsınız, 'Kürk Mantolu Madonna'sına içinde şarkıcı olan Madonna'nın hayatı varmışcasına muamele eden mi ararsınız... Ne ararsanız var! Bizim Kafka'mız da Sabahattin Ali işte. Hem çok 'popüler' hem de popülerliğiyle 'kolay anlaşılır' olmasına rağmen anlaşılamamış bir yazar... Hala fark etmeyenler varsa diye not düşelim; eserdeki Madonna, Like a Virgin ve La Isla Bonita gibi şarkıları bulunan Madonna değil. Madonna'nın 'Meryem Ana' gibi bir anlamı da var, 'fiziken ve ruhen saf kadın' anlamı da... Böyle daha anlamlı değil mi kitabın ismi? Kendinizi bifiil edebiyat konuşmak zorunda, eserler, yazarlar, akımlar hakkında yorum yapmak zorunda hissetmenize gerek yok. Bunun yerine, sosyal medya paylaşımlarınızın, tartışma argümanlarınızın 'güvenilirliğini' tespit etmeyi deneyebilirsiniz. Ne kadar kolay olduğuna, güvenilirliği ve doğrulanabilirliği test ettikten sonra konuşmanın ne kadar iç rahatlatıcı olduğuna şahit olduktan sonra daha rahat konuşacağınıza emin olabilirsiniz. Yeter ki deneyin. Bundan birkaç yıl önce, Facebook üzerinden 'Tutunamayanlar' paylaşımı yapan insanların kaçı gerçekten Oğuz Atay'ı okumuştur? Olric, Olric diye diye oradan oraya koşturuyordu herkes... Olric'in 'kim olduğu' anlaşıldı mı, onlarca sayfa noktalama işaretsiz, paragrafsız bölümün 'ne işe yaradığı' anlaşıldı mı? Her şeyden ve 'Tutunamayanlar'dan önce, Oğuz Atay anlaşıldı mı? Postmodern bir romandan kendine hüzün devşirmeye çalışan sosyal medya fenomenleri, nereye vardı? Yayınevinden okuruna, okurundan sosyal medya kullanıcısına, herkesin yapması gereken tek bir şey var; edebiyatı ve edebiyatçıyı 'kendi haline' bırakmak. Edebiyat akarak ebedi döngüsüne devam etsin. Ölmüş olması ya da olmaması fark etmeden, yazarları da kendi hallerine bırakın... andac.uzel@demirorenmedya.com - Oğuz Atay kısaca hayatı ve eserleri - Tutunamayanlar 47 yaşında - Nasıl daha fazla kitap okunur, okuma hedefleri ne işe yarar? - 'Otomatik Portakal' kitabı 3 dilim portakalla paylaşılmamalı - Ben ünlü oldum diyene kitap yazma aklını kim veriyor? - Danielle Steel 179 kitap yazmayı nasıl başardı? - Osmanlı'da bilim kurgu: Başka Dünyalarda Canlı Mahlukat Var Mıdır? - En çok okunan kitap ve en çok kitap okuyan ülke - Bir solukta okuyacağınız 10 efsane roman - Yaşanmış olayları anlatan 5 korkunç cinayet romanı - Dünyanın en güzel 10 modern kütüphanesi