Stephen Hawking'i anmak: Nedir bu karadelikler?

Kara delikler, gerçekten kara ve delik midir? Öncelikle kara deliğin tanımından başlayalım: Kara delik, optik teleskoplar aracılığıyla doğrudan gözlemlenemeyen, ancak çevresindeki yıldızlara uyguladığı çekim kuvvetinden dolayı varlığı tespit edilebilen, çok büyük yoğunluğa sahip gökcisimleridir. "Kara" denmesinin nedeni, ışık yaymamalarıdır. Aksine, çekim kuvvetleri o kadar büyüktür ki, bir kara delikten kaçmak için ışık hızından daha hızlı gitmek gerekir. Malum, ışık bile kendi hızını aşamaz. Buradan akla şu soru geliyor: Kara delikler her şeyi yutar mı? Cevap, hayır. Yutmaya yetecek kadar yakın olan cisimleri yutarlar. Delik denmesinin sebebi de, şu anda bilinen fiziğe göre, içine düşen cisimlerin geri çıkma ihtimallerinin olmaması.

Peki Güneş yerinde bir kara delik olsaydı ne olurdu?

Işığın ve enerjinin olmaması, dolayısıyla dünyada hayat olmaması dışında hiçbir şey olmazdı. Sadece kütlesi Güneş kadar olan bir başka cismin etrafında aynı yörüngede dönüyor olurduk (Güneş kütlesine sahip böyle bir kara deliğin yarıçapı sadece 3 kilometre olurdu). Bu yüzden kara delikleri olduklarından daha olağanüstü cisimler yapmaya gerek yok. Sonuçta onlar da evrenin kütle çekim yasasına uyuyorlar.

Nasıl oluşurlar?

En genel haliyle Güneş'ten çok daha büyük yıldızların patlayıp içine çökmesi sonucu oluşurlar. Güneş'ten çok daha büyük derken, kütlesi Güneş'inkinin 20 katı demek istiyorum. Öyle bir cisim düşünün ki, 20 Güneş kütlesine sahip ama çapı sadece 16 kilometre, yukarıdaki paragrafın aksine bu kadar da olağanüstü cisimler bunlar.

Var olduklarını nereden biliyoruz?

Tanımında da bahsettiğim gibi, çevrelerindeki yıldızların hareketleri incelenerek bulunurlar. Aslında bildiğimiz tek şey, bazı yıldızların bir "şeyin" etrafında döndüğü, bu "şeyin" yıldız olamayacak kadar büyük kütleli olduğu (evet, yıldız olmak için alt ve üst kütle limitleri vardır) ve ışık yaymadığı. Örneğin Samanyolu gökadasının merkezindeki yıldızların hareketleri dikkatlice gözlemlenerek merkezde 4 milyon Güneş kütlesine sahip bir süper kütleli kara delik olması gerektiği kanısına varılmıştır.

Konunun Stephen Hawking ile ilgisine gelirsek... Hawking'in en bilinen teorilerinden biri, kara deliklerle alakalı. Hawking, kara deliklerin yüzeyinde "Hawking Işıması" denilen bir çeşit radyasyon yaydığını öne sürer. Bu cisimler hakkında daha birçok çalışması ve makalesi mevcut.

Kapanışı yine bir yanlış anlaşılmayı düzelterek yapmak istiyorum. Günümüz toplumunda herkesin bir "teorisi" var. Bu kelime günlük hayatımıza o kadar yanlış girmiş ki, bilimsel anlamından koparılmış. Bilimde teori sadece bir fikir demek değildir. Sadece fikir olarak ortaya atılıp hakkında henüz deney ve gözlem yapılmamış önermeler "hipotez" olarak adlandırılır. Deney ve gözlemlerle yanlışlandığı taktirde böyle bir önerme sonsuza kadar hipotez aşamasında kalacaktır ve önünde sonunda çöpe gidecektir. Teori, üzerinde uzun yıllar çalışılmış, matematiği geliştirilmiş, çoğu zaman deney ve gözlemle desteklenmiş kurallar bütünüdür. Tek bir gözlem, bir teorinin çökmesine neden olabilir, ama yüz binlerce gözlem herhangi bir teoriyi kanıtlamaya yetmez, her zaman istisnalar olabilir, olma ihtimali vardır. Teorinin asıl başarısı altında yatan matematikten gelir. İşte bu "kendini çok akıllı görüp her işin aslını bildiğini sanan insanlar"ın bu matematikten haberleri yoktur.

Bilgi sahibi olmadan, fikir sahibi olmamak dileğiyle...

Yazıyı hazırlarken şu sitelerden yararlandım:

• https://bilimfili.com/kara-delik-nedir/
• https://www.physics.metu.edu.tr/~btekin/karadelikler.pdf