Yeni e-ticaret yönetmeliği

Adem Başer - Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürü

Bilgi ve iletişim sektörlerinde yaşanan gelişmeler ve dijitalleşmeyle yaşanan değişimlere bağlı olarak ticari faaliyetler hızla değişmiştir. Bu değişimle ticaretin dijitalleşmesi diye gösterilen e-ticaret, işletmelerin fiziksel ve coğrafi sınırlara tabi olmaksızın faaliyet göstermesine ve dünyanın her yerinde müşteri bulabilmelerine imkân tanıyan bir araç olarak karşımıza çıkmıştır. E-ticaret hem tüketiciler hem de satıcılar için arama maliyetlerini azaltmış, değer üretiminin tüm halkalarında yeni olanaklar yaratmıştır. Özellikle aracılık hizmetlerinin sunulduğu platformda ödeme hizmetlerinden, lojistiğe kadar farklı alanlarda çeşitli girişimlerin yer almasına imkân tanınmıştır.

Bahsedilen elektronik ticarettin olumlu yönlerine istinaden Dünyadaki tercih edilme oranında yaşanan artışa benzer şekilde Ülkemizde bu yönde bir eğilim baş göstermiştir.

Haksız rekabet

Ancak elektronik ticarette bu tercih edilme artışına bağlı olarak düzensiz ve kontrolsüz bir büyüme gerçekleşmiş ve piyasada yer alan işletmeler arasında haksız rekabet ortamı oluşmuştur. Söz konusu ortamda tam rekabetçi yapının tesis edilmesi ve ülkemizde elektronik ticarettin gelişimi ve değişimi açısından 23.10.2014 tarihinde kabul edilen 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun yetersiz kalmaktaydı. Bu sebeple 1.7.2022 tarihinde kabul edilen 7416 sayılı Kanun ile 6563 sayılı Kanunda değişiklik yapılması durumu hâsıl olmuştur.

Yeni düzenleme

Yapılan yeni düzenlemelerle elektronik ticarettin temel aktörleri elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı ve elektronik ticaret hizmet sağlayıcı tanımlanmıştır. Buna göre, elektronik ticaret pazar yerinde kendisinin satış yapıp yapmadığına bakılmaksızın diğer elektronik ticaret hizmet sağlayıcıların mal veya hizmetlerinin teminine yönelik sözleşme yapılmasına ya da sipariş verilmesine imkân sağlayan aracı hizmet sağlayıcılar, “Elektronik Ticaret Aracı Hizmet Sağlayıcı” (ETAHS) olarak; ister elektronik ticaret pazaryerinde isterse kendine ait elektronik ticaret ortamında, kendi mal veya hizmetlerinin teminine yönelik sözleşme yapan ya da sipariş alan hizmet sağlayıcılar ise “Elektronik Ticaret Hizmet Sağlayıcı” (ETHS) olarak tanımlanmıştır.

Ayrıca, elektronik ticaret aktörlerinin Kanunda yer alan yükümlülüklere tabi olup olmadığının tespitinde net işlem hacmi kıstas olarak kabul edilmesiyle birlikte bu kavramın tanımlanması ihtiyacı doğmuştur. Düzenlemeye göre net işlem hacmi, iptal ve iadeler hariç olmak üzere hacmi nihai fatura veya fatura yerine geçen belge değerlerinin tüm vergi, fon, harç ve benzeri dâhil toplamı şeklinde ifade edilmiştir. Elektronik ticarette yer alan oyuncuların net işlem hacimleri ve işlem sayılarından yola çıkılarak orta, büyük, çok büyük ölçekli ETAHS ve ETHS olarak sınıflandırılmıştır. Sınıflandırmada baz alınacak net işlem hacimlerine ilişkin eşikler, 2023 yılının Şubat ayı içinde Cumhurbaşkanı tarafından yarısına kadar artırılabilecektir. Öte yandan, ETAHS ve kendilerine ait pazaryerlerinde faaliyet gösteren ETHS’lerin yurt dışına yönelik gerçekleştirdikleri satışlar; net işlem hacimleri, işlem sayıları ile reklam ve indirim bütçelerinin belirlenmesinde dikkate alınmayacak olup bu sayede işletmelerin ihracata yönelmeleri teşvik edilmiş olacaktır.

Ekonomik bütünlük

Ek olarak, bazı yükümlülüklere tabi olacak aktörler belirlenirken ekonomik bütünlük kavramına yer verilmiştir. Ekonomik bütünlük, e-ticaret aktörlerinin; gerçek veya tüzel kişiler ile bu kişilerle bağlantılı ticaret şirketleri ve işletmeleri kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca, pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın birden fazla ticaret şirketinin aynı kişi veya kişiler tarafından yönetilmesi, diğer bir ifadeyle birden fazla ticaret şirketinde aynı gerçek veya tüzel kişi ya da kişilerin yönetim hakkını haiz olması da ekonomik bütünlük içinde değerlendirilmiştir.

Bahsi geçen tanımların ve Kanunla getirilen diğer değişikliklerin uygulaması ve yorumlamasına yönelik olarak Elektronik Ticaret Aracı Hizmet Sağlayıcı ve Elektronik Ticaret Hizmet Sağlayıcı Hakkında Yönetmelik 29.12.2022 tarihli ve 32058 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

Elektronik pazaryerlerindeki haksız uygulamalardan ETHS’ler korunuyor

Elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcıların ETHS’ler karşısında orantısız pazarlık gücüne sahip olmaları ve ETHS’lerin ticari faaliyetlerini yürütmek için aracı hizmet sağlayıcılara bağımlı olmaları pazaryerlerinde haksız ticari uygulamaların meydana gelmesine, sektörde yer alan aktörlerin ticari faaliyetlerinin kısıtlanmasına ve dolayısıyla tüketicilerin tercihlerinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktaydı. Bu sebeple ETHS’nin makul karar vermesini engelleyen ve tarafı olmayacağı bir sözleşmenin tarafı haline gelmesine sebep olacak olan haksız ticari uygulamaların düzenlenmesi ihtiyacı doğmuştur. Kanun ile çerçevesi çizilen haksız ticari uygulamalar, Yönetmelikle ek örneklere yer verilmiştir. Düzenlemeyle herhangi bir hak kaybının olmaması adına Kanunda yer alan ETAHS’lerin, ETHS’lere yapması gereken beş iş günlük ödeme vade süresinin başlangıcına ilişkin olası durumlar hüküm altına alınmıştır. Ancak mevzuatın gerektirmesi halinde veya hukuka aykırı faaliyetlerin önlenmesi adına beş iş günlük ödeme vade süresinin uygulanmayacağı istisnası düzenlenmiştir.

E - ticarette hukuka aykırı içeriklere son verilecek

Daha güvenli bir e-ticaret ekosistemi oluşturulmasını teminen Yönetmelikle, ETAHS’nin ETHS tarafından sunulan içeriğe ilişkin sorumsuzluğunu korunmasına rağmen hukuka aykırı içerikten haberdar olması durumunda içeriği kırk sekiz saat geçmemek üzere gecikmeksizin kaldırması beklenmektedir. Ek olarak herhangi bir tereddütte sebebiyet vermemek ve ETAHS’nin gecikmeksizin aksiyon alması adına Bakanlığın, görev alanlarına giren konularda ilgili kamu kurum ve kuruluşların veya yargı mercilerinin hukuka aykırı duruma ilişkin yapacağı bildirimlerle ETAHS’nin içerikten haberdar olacağı düzenlenmiştir.

Öte yandan, on binlerce ETHS’nin olduğu pazaryerlerinde hemen hemen her gün karşılaşılan hukuka aykırı içerik türlerinden birisi olan, ETHS’ler arasında haksız rekabete yol açan; fikri ve sınai mülkiyet hakkı ihlallerinin ise özel olarak düzenlenme ihtiyacı doğmuştur. Kanun ile fikri ve sınai mülkiyet hakkı ihlallerine yönelik getirilen uyar-kaldır sürecinin yol haritası belirlenmiştir. Yönetmelikle hak sahibinin hak ihlaline ilişkin şikâyet başvurusunu hangi bilgi, belgelerle ve hangi bildirim usulleriyle yapacağı belirtilmiştir. Herhangi bir hak ihlaline yol açmamak için ETAHS, şikâyet başvurusunun kendisine ulaşmasından itibaren kırk sekiz saat geçmemek üzere gecikmeksizin ihlale ilişkin ürünü yayımdan kaldırma yükümlülüğü getirilmiştir. Bunun yanı sıra ETHS tarafından yapılacak şikâyet başvurusuna itirazın; fikri ve sınai mülkiyet haklarını ihlal etmediğine dair belge ve deliller ve ürünün orijinal olduğunu ispatlamaya elverişli fatura veya fatura yerine geçen belgeler, kendisinden başlayarak geriye doğru fikri ve sınai mülkiyet hakkı sahibini veya hak sahibinin verdiği yetkiyle ürünü piyasaya sunmuş kişileri gösterir sözleşme ile dâhili iletişim sistemi, noter veya KEP aracılığıyla ETAHS’ye yapılması düzenlenmiştir. Ayrıca ETAHS’nin, itiraz sırasında ileri sürülen belgelerden ETHS’yi haklı bulması halinde şikâyete konu ürünü tekrar yayımlaması yükümlülüğü getirilmiştir.

E - ticaret aktörleri arasındaki ilişki yasal bir zemine dayandırılacak

Tekel olma gücüne sahip olan ETAHS’ler karşısında ETHS’ler pazar yerlerinde var olabilmek ya da varlıklarını devam ettirebilmek adına ağır yük oluşturan sözleşmelere taraf olmaktaydı. Yapılan düzenlemelerle aracılık sözleşmesinde bulunması gereken asgari unsurlar ve ETHS’nin haksız şartlara maruz kalmaması için ETHAS tarafından sözleşme değişikliklerine ilişkin bildirimin yapılmasından itibaren değişikliklerin uygulamaya konulacağı süre belirlenmiştir.

Diğer taraftan, ETHS’ler arasında ayrımcılık oluşmaması ETAHS’lerin keyfi olarak ETHS’nin pazar yerinde sürdürdüğü ticari faaliyetini kısıtlamaması, askıya almaması ve sonlandırmamasına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir. Ek olarak Yönetmelikle nesnel kriterlerin varlığı halinde ETAHS’nin ETHS’ye sunduğu aracılık hizmetini kısıtlamasına, askıya alınmasına, sonlandırmasına ilişkin süreç ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

E - ticarette iletişim sorunu çözülecek

Getirilen düzenlemeyle, ETAHS’ler, ETHS ile olan her türlü iletişimlerini pazar yerlerinde kuracakları bir sistemle gerçekleştirebilecektir. Söz konusu sistem sayesinde e- ticaret oyuncuları arasındaki sorunlar veya diğer tüm başvurular hızlı, etkin ve ücretsiz bir şekilde çözüme kavuşturulacaktır. ETHS’ler kendilerine ait verileri kısıtlama olmadan diğer e-ticaret pazaryerlerine taşıyabilecek

1.1.2024 tarihinde yürürlüğe girecek düzenlemeyle, elektronik ticaret pazar yerlerine bağımlılığın, diğer bir ifadeyle kilitlenme etkisinin azaltılması ve çoklu erişime olanak sağlanması amacıyla ETHS’lerin pazar yerlerinde yapmış oldukları satışlardan elde ettikleri verileri ücretsiz taşımasına ve diğer pazaryerlerine taşıdığı bu işlenmiş verileri bedelsiz ve etkin bir şekilde kullanabilmesine ortam hazırlanmıştır. Bu sayede ETHS’lerin kendilerine ait veriler üzerinde hâkimiyetleri kuvvetlenmekle birlikte bu verilerden etkin olarak yararlanmaları sağlanacaktır. Ayrıca ETAHS’lerin pazar yerinden elde ettiği verileri kullanarak kendi platformundaki ETHS’lerle haksız şekilde rekabet etmesi engellenecektir.

Bu kapsamda belirli bir büyüklüğün üzerinde olan ETHAS’ler, ETHS’ler tarafından satışa sunulan ürünlere ilişkin satış ve iade verileri, özellikleri, açıklamaları ve görselleri; bu ürünlere ilişkin soru, cevap ve değerlendirmeler gibi verilerin taşınabilmesi ve depolanabilmesine yönelik uygulama programlama arayüzü (API) oluşturacaktır.

Rekabeti engelleyici reklam ve indirim yapılmasının önüne geçilecek

Sektörde başat konumda olan ETAHS ve ETHS’lerin, saldırgan reklam politikaları neticesinde bahsi geçen pazaryerlerine oranla daha küçük ölçekli rakiplerinin reklam maliyetleri artmakta ve reklam verebileceği mecralar sınırlanmaktadır. Haksız rekabet ortamının düzeltilmesi ve yıkıcı politikalar karşısında küçük ölçekli rakiplerin korunması adına Kanunda belirlenen eşikleri aşan ETAHS ve ETHS’lerin reklam bütçeleri kısıtlanacaktır. Öte yandan, Yönetmelikle yazılı, işitsel ve görsel medya, dijital mecra, sosyal medya veya açık ya da kapalı alanlarda veya tanınmış kişi gibi iletişime elverişli her türlü araç kullanılarak; doğrudan veya dolaylı olarak menfaat sağlanması gibi sponsorluk faaliyetleri dâhil tanıtım ve pazarlama faaliyetleri reklam kabul edilecektir. Ancak toplumun çıkarına ve refahına katkıda bulunan sponsorluk faaliyetlerinin büyük oranda kısıtlanmaması adına ETAHS ve ETHS’lerin reklam bütçelerinin yüzde yirmi beşine kadar yapılacak sponsorluk harcamaları bu bütçe kapsamına dâhil edilmeyecektir.

Ayrıca Kanunda reklam bütçesine ilişkin hükümlerin dolanılmasını önlemek amacıyla aracılık hizmeti sunduğu ETHS’lere veya üçüncü kişilere, kendi lehine sonuç doğuracak şekilde reklam yaptırmak suretiyle reklam bütçesini aşması durumunda ETAHS tarafından Bakanlığı yanıltmaya yönelik iş ve işlemlerle reklam harcaması olarak kabul edileceği düzenlenmiştir.

E-ticaret ekosisteminde finansal açıdan üstünlüğü olan ETAHS’lerin bu güçlerini kullanarak pazaryerinde satılan ürünlerin maliyetinin altında satılmasına neden olduğu ve bu durumun piyasa yapısını bozduğu gözlenmektedir. Bu sebeple Kanunda belirlenen hadleri aşan ETAHS’lerin alıcılar ile ETHS’lere veya ETHS’nin alıcılara yapacağı promosyon, ödül, puan, kupon, hediye çeki ve benzeri imkânlar ile diğer ekonomik menfaatler olarak tanımlanan indirimin kısıtlanması gerekliliği doğmuştur. Yönetmelikle indirim bütçesi içerisinde değerlendirilebilecek durumlar, tahdidi olarak sayılmadan örneklere yer verilmiştir. Bir başka önemli konu ise özellikle çok büyük ölçekli ETAHS’lerin ve aynı ekonomik bütünlük içinde bulunduğu kişilerin, kendilerine olan bağımlılıklarını artırıcı ve bilhassa alıcıların tüketici davranışlarını yönlendirici etkisi olan e-cüzdan ve benzeri uygulamalara yer vermeleri yapılan düzenlemelerle engellenmiştir.

Ayrıca, çok büyük ölçekli ETAHS veya ekonomik bütünlük içinde bulunduğu kişilerin elektronik ticaret hizmet sağlayıcı olarak yaptığı satışları ve elektronik ticaret dışındaki satışları hariç olmak üzere bahsedilen benzer etkilere sahip olan eşya taşımacılığı, taşıma işleri organizatörlüğü ve posta hizmet sağlayıcılığı faaliyetlerinde bulunamayacakları düzenlenmiştir. Yapılan düzenlemeyle çok büyük ölçekli

ETAHS veya ekonomik bütünlük içinde bulunduğu kişilerin sektörün büyük bir çoğunluğunda oluşturdukları hâkimiyetten elde ettikleri gücü kullanarak kargo ve lojistik sektörlerinde de benzer monopolleşme durumu engellenmiş olacaktır.

E - ticarette yer alan işletmeler lisanslandırılacak

E-ticaret piyasasında bazı öncü konumda bulunan işletmelerin sektörü domine etmeye yönelik faaliyetleri ile pazara yeni işletmelerin girmesi engellenmekte veya yeni giren işletmeler varlıklarını devam ettirememektedirler.

Bu sebeple daha serbest bir piyasanın tesisi adına kamu yararı gözetilerek işletmelerin sınırlandırılması ihtiyacı doğmuştur. Kanunda belirlenen eşikleri aşan ETAHS veya ETHS’lere kamu gözetiminin artmasına yönelik olarak lisans alma ve lisans yenileme yükümlülüğü getirilmiştir. Bu düzenlemeyle nispeten düşük net işlem hacmine sahip işletmelerden hiç veya çok düşük lisans ücretleri alınmakla birlikte daha yüksek net işlem hacmine sahip işletmelerden ise yüksek lisans ücretleri alınacaktır. Nitekim bu kademeli ücretlendirmeyle adilane bir lisanslandırma yapılacaktır.

Bahsi geçen yükümlülük 1.1.2025 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olup Yönetmelikle bu yükümlülüğe ilişkin başvuruların, Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS) üzerinden Bakanlığa yapılacağı ve Bakanlık tarafından başvurunun on beş gün içinde sonuçlandırılacağı ve lisans ücretinin ödendiğine dair belgenin Bakanlığa sunulması halinde başka bir şart aranmaksızın lisans verileceği veya yenileceği getirilmiştir.

Ek olarak, ETAHS’nin kendine ait markasını taşıyan ürünleri bayilik veya acentelik sözleşmeleri kapsamında satışa sunması durumunda, bu çalışma modellerinin Kanunda düzenlenen ETAHS ve ETHS arasında yer alan çalışma modeli birebir uyuşmamasından dolayı lisans alma ve lisans yenileme yükümlülüğü söz konusu sözleşmeler kapsamında çalışan işletmeleri kapsamamaktadır. Öte yandan, lisans ücretlerinin hesaplanmasında işletmelerin yurt dışına yaptıkları satışlar istisna dışında bırakılmakla yerli işletmelerimizin dünya çapında tanınırlığını ve e-ticaret faaliyetlerinin artması hedeflenmektedir.

Özetle, getirilen düzenlemelerle, adil, makul ve ayrımcı olmayan koşulları içeren bir elektronik ticaret ekosistemi tesis edilmesi, iyi işleyen serbest piyasa koşullarının sürdürülmesi, ürün ve hizmet çeşitliliğinin artırılması, ürünlerin pazara erişiminin kolaylaştırılması, elektronik ticaret pazaryerlerinin artması ve bu artışa bağlı olarak pazar yerlerine işletmelerin bağımlılığının azaltılması veya pazaryerlerinde daha fazla işletmenin varlık göstermesi, ülkemizin yatırım ve inovasyon potansiyelinin artırılması hedeflenmektedir.

Düzenlemelerin uygulanmasıyla birlikte, piyasada yer alan tüm aktörler lehine şeffaflık, belirlilik ve öngörülebilirlik sağlayarak düzenli, adil işleyen bir elektronik ticaret ortamı tesis edilebilecektir. Bu sayede elektronik ticarettin, ülkemiz ekonomisine katkısı artmakla birlikte dünyadaki e-ticaret pastasından alacağı pay artacaktır.

Piyasada yer alan tüm aktörler lehine şeffaflık, belirlilik ve öngörülebilirlik sağlayarak düzenli, adil işleyen bir elektronik ticaret ortamı tesis edilebilecektir.