Hedef ‘su içinde’ 2 milyar $ ihracat

ASLI ÖKTENER- Ege Bölgesi su ürünleri üretimi ve ihracatı açısından ülkemizin gözbebeği. Türkiye su ürünleri ihracatının yüzde 67’si Ege İhracatçılar Birliği’nden yapılıyor. Türkiye’nin su ürünleri ve hayvansal mamülleri ihracat hedefinin 2 milyar dolar olmasının hedeflendiğini belirten Ege Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Ufuk Atakan Demir ile sektörün bugününü ve geleceğini konuştuk...

*Sizi tanıyabilir miyiz?

1973 doğumluyum. 9 Eylül Üniversitesi İşletme bölümü mezunuyum. Yaşar Holding’de başlayan profesyonel kariyerime şimdi Ertuğ Balık Üretim Tesisi firmasında devam ediyorum. Su Ürünleri sektöründe 20 yılın üzerinde süredir ilk günkü gibi şevkle çalışıyorum. Bununla birlikte Ege İhracatçılar Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği, İzmir Ticaret Odası’nda Meclis Üyeliği ve İzmir Su Ürünleri Yetiştirici ve Üreticileri Birliği’nde ise Yönetim Kurulu Başkanlığı görevlerim bulunmakta.

*Ege Bölgesi’nin su ürünlerinde bugün durduğu nokta nedir?

Ege Bölgesi su ürünleri üretimi ve ihracatı açısından ülkemizin gözbebeği. Türkiye su ürünleri ihracatının yüzde 67’si Ege İhracatçılar Birliği’nden yapılıyor. Türkiye’ nin İlk 1000 ihracatçı listesinde su ürünleri ve hayvansal mamuller sektörü 21 firmayla temsil edilirken, Egeli su ürünleri ve hayvansal mamuller ihracatçıları 11 firmayla listeye ağırlığını koydu. Bu 11 firmanın arasından ise 8 tanesinin su ürünleri firması olması gurur verici. Türkiye’nin 2023 yılı ihracatı 1.7 milyar dolar seviyesinde iken, Ege Bölgesi’nde 1 milyar 127 milyon dolarlık su ürünleri ihracatıyla geride bıraktık. Su ürünleri sektörü, Ege İhracatçı Birlikleri bünyesinde gıda ürünleri arasında 1 milyar dolar barajını geçen tek ürün grubu.

*Son rakamlara göre bölgemizde bu sektörde hizmet veren kaç firma bulunuyor?

Ege’de sektöre hizmet veren üretici ve ihracatçı olmak üzere 20’nin üzerinde firma bulunuyor ve ihracata ciddi oranda katkı sağlıyorlar. Türkiye’nin yeni su ürünleri ve hayvansal mamülleri ihracat hedefinin 2 milyar dolar olması ve ihracattaki payımızı ise yüzde 70 üzerine çıkarma hedefimizi gerçekleştireceğimize inancımız sonsuz.

*Peki, daha çok hangi ülkelere, hangi ürünleri ihraç ediyoruz?

92 ülkeye ihracat gerçekleştiriyoruz ve bunun yüzde 42’sini AB ülkelerine yapıyoruz. Ağırlıklı olarak ihraç ettiğimiz ürün ve ülkeleri özetleyecek olursak 2023 yılında levrek ihracatımız yüzde 2 artışla 517 milyon dolar, çipura ihracatımız yüzde 12 artışla 418 milyon dolar olurken, Türk somonu yüzde 9 artışla 376 milyon dolara yükseldi. Alabalık ihracatımız yüzde 12 artışla 112 milyon dolar, orkinos ihracatımız 51 milyon dolara ulaştı. 2023 yılında Rusya’ya 325 milyon dolar, İtalya’ya 188 milyon dolar, Birleşik Krallık’a 156 milyon dolar, Hollanda’ya 149 milyon dolar, Yunanistan’a 118 milyon dolar ihracat gerçekleştirdik.

*Su ürünleri sektörünün öncelikli sorunları neler?

En önemli sorun istihdam sorunu. Sektörümüzde kalifiyeli personel bulmanın zorluğunun yanında üniversitelerden mezun bu işin mühendisliğini yapmak isteyecek yetiştirilmek üzere personel bulma zorluğumuz faaliyetlerimizi ciddi oranda etkiliyor. Lojistik sorunları ve buna bağlı artan maliyetler de ihracatçılarımızı etkilemektedir.

*Günümüzde yaşanan iklim değişikliğinin olumsuz etkileri maalesef denizlerimizi de vuruyor. Başta balık ölümleri olmak üzere pek çok su canlısının da yok oluyor. Bu koşullarda restoranlarda deniz balığı yemek ne kadar sağlıklı olacaktır?

İklim değişikliği yetiştiricileri de elbette etkilemekte. En son şehrimizde yaşadığımız balık ölümleri elbette farklı bir durum. Bunun nedeni sizlerin de takip ettiğiniz üzere artan nüfusa bağlı olarak arıtma kapasitelerinin yetmemesi üzerine bir de artan su sıcaklığı ve kirlilik sudaki oksijen seviyesinde aşırı düşüklere neden oldu. Sadece restoranlarda değil, balık tedarik ettiğimiz marketlerde de dahi kalitesine güvendiğimiz yerleri tercih etmeli, balığı görerek seçmeliyiz.

*Size “Deniz mi, çiftlik balığı mı?” diye sorsam ne yanıt verirdiniz?

Avrupa’da ve dünyada böyle bir ayrım olmamakla birlikte devletler ve gıda kuruluşları insanları akuakültür yolu ile elde edilen balıklara yönlendirmeye çalışıyor. Doğayı ve azalan deniz balıkları stoğu korumak adına çiftlik balığı önemli bir alternatif çözüm. Çok önemli bir veriyi paylaşmak adına Türkiye’de yetiştiricilikten elde edilen su ürünlerinin besin değerleriyle ilgili Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’ne bir analiz hazırlattık. Buna göre levrek, çipura ve somonda yetiştiricilik ve doğa balıklarının analiz değerlerinin birbirine yakın olduğu tespit edildi. Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Tolga Dinçer’in liderliğinde yapılan araştırmada doğa ve çiftlik balıkları (levrek, çipura, Türk somonu ve Atlantik somonu) arasındaki besinsel içerik ve farklılıkları araştırıldı.

Araştırmada, incelenen balık türlerinin hiçbirinde ağır metal tespit edilmediği rapor edildi. Yetiştiricilik yolu ile üretilmiş olan çipura ve levrek türlerinde kimyasal kompozisyon, yağ asit kompozisyonu, mineral madde ve vitamin değerleri açısından genel anlamda doğa örneklerinden benzer ve yüksek değerler tespit edildi.

Levrek ve çipuranın yüzde 37’si İzmir’de

*Balık çiftliklerinde durumumuz nedir?

İzmir bölgesinde Dikili, Mordoğan, Karaburun, Gerence, Ildırı, Mersin Koyu, Demircili ve Çeşme Adalar olmak üzere 8 ayrı alanda üretim yapılmaktadır. Mevcut durumda faal olarak 66 adet balık çiftliği bulunmaktadır. İzmir bölgesinde ağırlıklı olarak levrek ve çipura yetiştiriciliği ile birlikte orkinos ve midye yetiştiriciliği de yapılmaktadır. İzmir bölgesi, ülkemizde üretilen levrek ve çipuranın yaklaşık yüzde 37’lik kısmını üretiyor.

*Bölgemizde kaç çiftlik bulunuyor ve ihracat oranları ne kadar?

Ege Bölgesi’nde belli bir üretim miktarı üzerinde faaliyet gösteren 150’nin üzerinde balık çiftliği var. Türkiye’nin gerçekleşen 1.7 milyar dolarlık ihracatın 1 milyar 127 milyon dolarlık kısmı yani yaklaşık yüzde 67’si Ege bölgesinden ihraç edilmekte.

*Kıyılarımızda yeni çiftlikler kurulması için potansiyele sahip mi?

Elbette potansiyel olarak yeni çiftliklerin kurulması açısından ülkemiz zengin bir alana sahip olmakla birlikte maalesef yeni çiftlik kurulması ve buna ilişkin izinlerin alınması kolay olmamaktadır.

*Balık çiftliği kurmak zor mudur? Her yere kurulabilir mi, şartlar nelerdir?

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından balık çiftliklerinin kıyıdan en az 1.250 metre uzaklık ve 40 m derinlik kriterlerini sağlayan alanlarda kurulması hükme bağlanmıştır. Bununla birlikte belli bir akıntı hızı, sudaki oksijen seviyesi ve su sıcaklığı gibi etkenler kurulum şartlarını etkilemektedir. İlgili bakanlıklar su ürünleri yetiştiriciliğine uygun alanları belirleyip üreticilere kiralamaktadır.  Çiftliklerdeki kafes yerleşimleri uydu ile takip edildiğinden sapmalar olur ise cezai işlemler uygulanır.