Fotoğrafçı Avni Lifij

Seray Şahinler - Türk resminin öncü ressamlarından, 1914 Kuşağı’nın en yenilikçi figürlerinden Avni Lifij’in hiç görülmemiş fotoğrafları sandıktan çıktı… Kerim Suner’in kuruculuğunda kapıların açan 1851.gallery’nin ilk sergisi “Affedersiniz ama, sanat bir kodak fotoğrafı değildir”, Avni Lifij’in aile koleksiyonundan fotoğrafları ilk kez sanatseverle buluşturdu. Necmi Sönmez’in küratörlüğünde gerçekleşen sergide yer alan 36 kare, bir ressam olan Lifij’in başka bir gözüyle sanata bakıyor. Fotoğrafların üzerinde herhangi bir tarih olmasa da yapılan araştırmalar sonucu 1900-1920 arasında çekildiği tahmin ediliyor.

Her fotoğraf bir hikâye

Avni Lifij anısına 2019 yılında Sabancı Müzesi’nde “Avni Lifij. Çağının Yenisi” adlı kapsamlı bir sergi açılmıştı. Sergide 41 yaşında hayata veda eden Lifij’in fotoğraf merakından izler sunulmuştu. Sirel ailesinin koleksiyonundan çıkan cam negatifler ise Lifij’in fotoğrafını daha yakından çekiyor.

Avni Lifij’in fotoğrafa ilgisinin erken dönemde başladığı tahmin ediliyor. 1905 yılında İstanbul’a gelen bir arkadaşının fotoğrafına fotoğraf çekerken dahil oluyor Lifij. Necmi Sönmez, sanatçının ilgisini araştırırken Sirel ailesine danışıyor ve cam negatiflerde gördüklerinden daha fazlasının olduğuna inanıyor. Şazi Sirel’in vefatıyla koleksiyonu devralan Osman Sirel ise bu yıl arşivi gözden geçirirken iki yeni cam negatif kutusu buluyor. Yapılan araştırmalar sonucu fotoğrafları Avni Lifij’in çektiğine kanaat getiriliyor.

Lifij’in fotoğraflarını sergide üç bölüme ayırmak mümkün. Her fotoğrafın arkasında bir hikâye var. Birinci bölümde Lifij için çok önemli olan otoportreleri görüyoruz. Lifij bir zamanlayıcı yardımıyla kendini fotoğrafın öznesi kılıyor. Bir koleksiyonerin elinde olan Avni Lifij’in pasaportundaki vesikalık da yine bu negatiflerde ortaya çıkmış. 1925’te Atatürk ve Latife Hanım’ın davetiyle altı aylığına Ankara’da kalan Lifij’in küçük bir kız çocuğuyla olan resminin hikâyesi de ortaya çıkmış. Lifij, eşi Harika Hanım’a gönderdiği mektupta “İstanbul’a söz verdiğim tarihte gelemeyeceğim, çünkü yanımdaki kızın sorunlarına bir çözüm bulmam gerek” diyor.

Harika portreler

İkinci bölümde ise eş-dost çevresini görüyoruz. Burada eşi Harika Hanım’ın harika fotoğraflarını çektiğini görüyoruz. Aynı zamanda yakın arkadaşları ressamlar Ruhi Arel ve İbrahim Çallı ile Atatürk heykelleriyle bilinen Harika Hanım’ın kardeşi Nijat Sirel’e rastlıyoruz. Üçüncü bölüm ise İstanbul ve Ankara’dan manzaraları yansıtıyor. İşgal yılları İstanbul’u, Suriçi ve Ankara’nın farklı noktalarına bakan Lifij, pitoreskin ötesine geçiyor.

Sergi 18 Ocak 2025’e dek 1851.gallery’de görülebilir.

Resimsel bir araştırma

Küratör Necmi Sönmez, Avni Lifij’e ait olduğunu kabul ettikleri fotoğrafların resimsel bir araştırma olduğunu söylüyor: “Avni kafasında ‘Ben bunun resmini yapabilir miyim’ sorusu olmadan çekiyor. Fotoğrafı bir desen, yağlı boya ya da heykel gibi araç olarak görüyor. Fotoğraf, onun bakma biçiminin bir aracı. Ressam fotoğrafçılar Türk sanatında ilginç deneylere giren kişiler; bunu başlatan da Avni. Bu sergi belki de yeni bir sanat tarihi yorumunun kapılarını aralayabilir.”