Beşir Ağa: Osmanlı İmparatorluğu’nun efsanevi kitap koleksiyoncusu

VakıfBank Kültür Yayınları’nın okurla buluşturduğu “Beşir Ağa: Osmanlı Hareminin Baş Hadım Ağası” isimli kitapta, anavatanı Habeşistan’da köleleştirildikten sonra hadım edilmiş siyahi bir köle olan Beşir Ağa’nın Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentine uzanan yaşamı, Osmanlı arşivlerinden ve birincil kaynaklardan yapılan araştırmalar ve tarihi kanıtlarla inceleniyor. Osmanlı İmparatorluğu’nda sultan ve sadrazamdan sonra en nüfuzlu makamlardan biri sayılan Dârüssaâde ağalığının oluşum ve gelişim süreçlerine (baş hadım ağa) odaklanılan kitapta, İmparatorluk sarayının harem dairesinde şehzadelere verdiği eğitimle onların entelektüel ve dini gelişimlerini şekillendiren Beşir Ağa’nın siyasi ve askeri konuların yanı sıra Osmanlı ilim ve kültür hayatına yaptığı katkılara yer veriliyor. 

Efsanevi bir kitap koleksiyoncusu 

Çalışmalarını Ohio State Üniversitesi’nde sürdüren Osmanlı tarihçisi Prof. Jane Hathaway, Beşir Ağa’nın imparatorluk genelinde vakfettiği camiler, okullar, kütüphaneler ile devletin entelektüel profilini şekillendiren simalardan biri olduğunu şu sözlerle aktarıyor: “Dârüssaâde ağaları, efsanevi kitap koleksiyoncularıydı ve Beşir Ağa herhalde bunların en efsanevi olanıydı. Hayattayken kurduğu kütüphaneler, dudak uçuklatan sayıda Kur’an, hadis ve hadis şerhi derlemelerinin yanı sıra, kelâm ve fıkıh kitaplarıyla ünlüydü. Kütüphanelerin ve medreselerin kurulmasında oynadığı aktif rolden ötürü bu kitaplar Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli bölgelerine dağıtılıp, Hanefi mezhebinin ve genel olarak Osmanlı tarzı Sünniliğin varlığı güçlendirildi. Aynı zamanda kurduğu okullar, en ücra Osmanlı vilayetlerinde çocukların ve gençlerin İslam’ın resmi Osmanlı anlayışına uygun yetişmelerini sağlamaya yardımcı oldu.”

Kitapta ayrıca Aristoteles’ten İbn Sina’ya, İbnü’l-Arabi’den Mevlânâ Celaleddin Rûmi’ye, Kâtip Çelebi’den Evliya Çelebi’ye kadar zengin bir kitap koleksiyonuna sahip olan Beşir Ağa’nın, 30 yılı aşkın Dârüssaâde ağalığı boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir yanında vakıflar kurup hayratlar yaptırarak saygın bir konuma ulaştığına yer veriliyor.

Topkapı Sarayı hareminin baş hadım ağası

Eser, “Başlangıçlar: Seçkim Kölelik ve Hane Mensubiyeti”, “Tarihte Hadımlar”, “Beşir Ağa’nın Kökeni”, “Sarayda İlk Yıllar”, “Kıbrıs’ta ve Mısır’da Sürgün”, “Medine’de Şeyhülharemlik”, “Topkapı Sarayı Hareminin Baş Hadım Ağası”, “I. Mahmud’un Saltanatında Beşir Ağa”, “Beşir Ağa ve Arap Eyaletleri”, “Beşir Ağa’nın Kütüphaneleri ve Vakıfları”, “Beşir Ağa’nın Ölümü ve Cenaze Töreni”, “Osmanlı’nın ‘Gerilemesi’ Işığında Beşir Ağa’nın Mirası” başlıklı bölümlerden oluşuyor. Topkapı Sarayı'nın hareminde yaşayan Osmanlı padişahlarının anneleri, kız kardeşleri, eşleri ve cariyeleri için muhafız olarak görev yapan Beşir Ağa’nın harem ağaları arasındaki hızlı yükselişini anlatan Jane Hathaway, “Beşir Ağa: Osmanlı Hareminin Baş Hadım Ağası” adlı kitabıyla bir Doğu Afrika hadımının devlet adamı, kültür insanı, mutasavvıf ve kitapsever olarak ardında nasıl bir miras bıraktığını, Osmanlı saray kültürünü, taşranın siyasal kültürünü ve imparatorluk politikasını konu ediniyor. 

Jane Hathaway kimdir?

Jane Hathaway, ABD’nin önde gelen Osmanlı tarihçilerinden biridir. Austin Texas Üniversitesi'nde lisans (1982) ve yüksek lisans (1986) derecelerini aldıktan sonra, doktorasını Prof. Dr. Cemal Kafadar’ın danışmanlığında, Princeton Üniversitesi Yakındoğu Araştırmaları Merkezi’nde tamamlamıştır (1992). Yemen ve Mısır başta gelmek üzere, Osmanlı’nın Arap vilayetlerine odaklanan çalışmalarıyla tanınan Hathaway, akademik kariyerinin sonraki yıllarında Osmanlı saray teşkilatı ile ilgilenmeye başlamıştır. Yazdığı kitapların birçoğu önemli ödüller kazanan Hathaway’in

Türkçedeki diğer eserleri şunlardır: Osmanlı Mısırı’nda Hane Politikaları: Kazdağlıların Yükselişi, Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, İki Hizbin Hikayesi: Osmanlı Mısır’ı ve Yemen’inde Mit, Bellek ve Kimlik. Profesör Hathaway Ohio State Üniversitesi Tarih bölümünde çalışmalarını sürdürmektedir.