77 yıl sonra yeniden ‘Barem Kanunu’

Seray Şahinler - Edebiyat tarihindeki sürpriz keşiflere bir yenisi daha eklendi. Garip akımıyla başladığı edebiyat yolculuğunda şiirden romana, denemeden tiyatroya onlarca eserde imzası bulunan şair ve yazar Melih Cevdet Anday’ın 1946’da tefrika edilen ilk romanı bulundu. Eyüp Tosun tarafından keşfedilen roman, 77 yıl sonra kitaplaşarak Everest Yayınları tarafından yayımlandı.

Melih Cevdet’in Şevket Rado’ya yazdığı, “İstanbul’dan döndükten sonra şu mahud Barem Kanunu’nu Ankara’da yeni çıkmaya başlayan Başkent adlı dergide tefrika ettim. Ama on beş-yirmi tefrika sürdü, şimdi burada anlatması uzun ihtilaflar yüzünden kesmeye mecbur oldum. Yalnız sana şunu söyleyeyim, romanım çok istediğim gibi oldu. Zevkine, bilgisine güvendiğim bir-iki dostumdan da çok teşvik gördüm” mektubundaki ifadelerin izini süren Eyüp Tosun, romanı araştırma sürecine koyulmuş; Anday’ın yazıları ve söyleşilerinde görülmeyen, tez ve yayınlarda rastlanmayan “Barem Kanunu”nun peşinde, dönemin yayınlarını taramış. Araştırmaların kilidini ise yazarın 1995’te verdiği bir söyleşideki “Denemele- rinizdeki Gani Girgin tipi nasıl ortaya çıktı” sorusu açmış.

‘Ne yazdığımı unuttum’

Anday bu soruya “Çok eskiden Ankara’da çalışmakta iken bir roman yazmaya kalkmıştım. Bir gazete yayımlamaya başladı o zamanlar. Romanın bir kısmı gazetede basıldı daha sonra gazete battı, romanım da yarım kaldı. Şimdi benim elimde romanın müsveddesi yok. Ne yazdığımı da unuttum” yanıtını veriyor.  Tosun, yazarın Ankara’da bulunduğu yıllarda yayın hayatına son veren gazeteleri incelemiş. Araştırmalar neticesinde Anday’ın askerlik dönemine denk geldiği tahmin edilen romanın Başkent’te yayımlandığı tespit edilmiş. (Romanda Gani Girgin adından bir karakterin olmadığını, bu bilginin keşfedilmeyi bekleyen başka metinlerin habercisi olabileceğini belirtelim.) Demokrat Parti’nin yayın organı olan ve 8. Dönem DP Çanakkale Milletvekili Dr. Niyazi Çıtakoğlu’nun sahibi olduğu Başkent, 3 Ekim-18 Aralık 1946 arasında 73 sayı yayımlanmış. Son sayıdan üç gün sonra Kuvvet adıyla yeniden yayına başlayan gazete 1952’de kapanıyor. Ankara Milli Kütüphane’de yapılan araştırmalar sonucunda 3 Ekim 1946 günü yayımlanan “Barem Kanunu”nun ilk sayısına ulaşıldı. Ve Anday’ın 1960’ta kendi adıyla yayımlanan ilk romanı “Aylaklar”dan çok önce yayımladığı “Barem Kanunu” ilk kez okur karşısına çıkıyor.

Melih Cevdet Anday’ın edebi biyografisini yeniden yazdıracak kitap, uzun bir romanın girizgâhı gibi. Bir devlet dairesinde, kendi yağıyla kavrulan memurların hayatından kesitler görüyoruz. Trenle işe gidip gelen, dışı gibi içinin de kasvetli olduğu, yaz günlerinde güneş yüzü görmeyen büroda çalışan Mehmet Ali, Seyfi Baş, Avni Esmer, Şefik Bayrak Bursalı ve Kamil Serdengeçti romanın kahramanları. Şefik Bayrak’ın bürodaki bir başka memur Dürriye’ye açılma süreciyle heyecanı yükseltiyor. Tam onları tanımaya başlarken roman bitiyor. “Barem Kanunu” yarattığı atmosferle ve karakteriyle Melih Cevdet’in kalemi olduğunu zaten 64 sayfada ispatlıyor. Melih Cevdet’in 30’lu yaşlarının başındayken giriştiği bu ilk tefrika roman denemesinde onun ustalığının da ayak seslerini duyuruyor…

Romanı okurken, Melih Cevdet’in yol arkadaşlarından Orhan Veli’nin “Barem Kanunu” ile aynı yıl, Varlık’ta yayımladığı “Zilli Şiir”ini anımsadım: “Biz memurlar / Saat dokuzda, saat on ikide, saat beşte, / Biz bizeyizdir caddelerde. / Böyle yazmış yazımızı Ulu Tanrı; / Ya paydos zilini bekleriz, / Ya aybaşını”. “Barem Kanunu”nun yayımlandığı dönemde edebiyat çevrelerinden nasıl tepkiler aldığı sorusunun yanıtını ise heyecanla bekliyorum.