Tarihe ışık tutan asırlık mezar taşları gün yüzüne çıkıyor

Mezar taşı kitabeleri, yapıları itibariyle Osmanlı tarihinde önemli bir yere sahip. Gerek bir milletin kültürü gerekse tarihi hakkında bilgileri içeren mezar taşları günümüz şartlarında tahribata uğrayabiliyor. Zeytinburnu Belediyesi kırılan, bazı parçaları kaybolan, âtıl haldeki mezar taşlarını restorasyondan geçirdikten sonra Merkezefendi Mezarlığı’ndaki alanda sergilemeye başladı. Zeytinburnu Belediyesi ilçede bulunan 18 mezarlık ve haziredeki yaklaşık 4 bin mezar taşının envanterini çıkardı. Çalışma, Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü kararı sonrası 2 yıl sürdü. Merkez Efendi ve Seyyid Nizam Mezarlığı’nda oluşturulan sergi alanında, kişilerin mesleği, cinsiyetine dair bilgilerin yer aldığı 100’e yakın mezar taşı yer aldı.

'1500’LÜ YILLARDAN İTİBAREN BU ALANDA DEFİNLER YAPILDI'

Bölgedeki 4 bin mezar taşının envanterini "Zamanı Aşan Taşlar" başlığıyla 2 ciltlik bir kitapta toplayan Yalova Üniversitesi Türk İslam Sanatları Tarihi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Süleyman Berk, “Bu alanlar İstanbul’un Fethi’nden sonra oluşturuldu. 1500’lü yıllardan itibaren definlerin yapıldığını ve mezar taşı kitabeleri olduğunu biliyoruz. Ancak genel mezarlıkların bir handikapı var. Bu alanlara hala defin işlemi devam ettiğinden maalesef eski mezar taşı kitabeleri ihmale uğrayabiliyor” dedi.

'MEZAR TAŞI PARÇALARI KÜLTÜRÜMÜZÜN BİR YANSIMASI'

Belediye ekipleri tarafından oluşturulan sergi alanına dikkat çeken Prof. Dr. Berk, “Ekipler, iğne ile kuyu kazarcasına tarihi mezar taşlarını toprak altından çıkardı, temizledi ve şu an sergiliyor. Bunların her biri çok önemli. Başlıkları, ana gövdeyi ve yazıları görüyorsunuz. Yahya Kemal’in bu konuda çok önemli bir sözü var. Yahya Kemal diyor ki; kırık bir mezar taşı kitabesini 40 bohçaya sarılı sakal-ı şerif gibi saklamazsak, özenmezsek ne vatan ne millet ne de milliyet kalır. Çünkü bütün bu mezar taşı parçaları bizim kültürümüzün bir yansıması. Bir memleketin toprağının üzerindeki her türlü tarihi eser oranın tapusu hükmünde. Buralara sahip çıkmamız gerekiyor. Bizim kültürümüzde diriye olduğu kadar ölüye de saygı vardır. Mezarlıklarımız çok güzel çiçeklerle bezelidir, temiz tutulur, ölülere saygı duyulur. Bizim bugün görevimiz bu güzel kültürü devam ettirmek bu eski taşlarımıza sahip çıkmaktır" ifadelerini kullandı.

'UZAKTAN BAKTIĞINIZDA BİLE TOPLUMDAKİ YERİNİ ANLARSINIZ'

Osmanlı kültüründe lahit tipi mezarların olmadığını hatırlatan Prof. Dr. Berk, mezar taşlarında görülen işlemelerde anlatılanları ise şu sözlerle aktardı:

“Bizim kültürümüzde baş ve ayak şahidesi şeklinde mezar taşı kitabeleri yapılmıştır. Her kültürün kendi özelliği var ve bizim kültürümüzün özelliği budur. Bir mezar taşı kitabesine uzaktan baktığınız zaman kadın ya da erkek olduğunu anlarsınız. Kadın mezar taşlarında, zarafeti yansıtan güzel çiçek buketlerini görüyoruz, güzel işlemeler karşımıza çıkıyor. Erkeklerin mezar taşlarında sosyal hayattaki statülerini yansıtan mezar başlarını görürüz. Bunlar ya bir tarikat simgesi ya da bir müderris kavuğudur. Yani sosyal hayattaki statü mezar taşlarına yansır. Mezar taşında 3 sanatı görürüz. Çok ince taş işçiliği, yazısı hat sanatından dolayı önemlidir bir de edebi ifadelere de rastlıyoruz.”

Mezar taşlarına toplum olarak sahip çıkılması gerektiğini anlatan Prof. Dr. Berk, “Taşlara büyük bir titizlikle restorasyon yapıldı ve bu duvarlara asıldı. Bunlar bizim kültürümüzün bir parçası. Bunlara biz sahip çıkılması gerektiğine inandığımızdan bu şekilde koruyoruz. Topyekün buralara sahip çıkma şuurundan olmalı ve bunlara ilgi göstermeliyiz” dedi.

ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ BÜTÜN ENVANTERİ KAYIT ALTINA ALDI

Zeytinburnu Belediye Başkanı Ömer Arısoy, mezarlıkta gerçekleştirdikleri çalışmalar hakkında şu bilgileri paylaştı:

"Burada sergilenen mezar taşları, Merkezefendi Mezarlığı’nın muhtelif yerlerinde, bir kısmı da şimdi sergilenen alanda birbirinin üzerine yığılmış, bazıları devrilmiş ve toprak altında kalmış şekilde duruyordu. Bunları restorasyondan geçirerek sergilemeye başladık. İstanbul’da tüm mezarlıkların her türlü bakım, onarım, temizlik ve işletme yetkisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde. Biz de ilçede bulunan 18 mezarlık ve haziredeki yaklaşık 4 bin mezar taşının envanterini kayıt altına aldık. Mezar taşlarını korumak adına fotoğraflayıp belgeledik, yazıları elimizde mevcut."

'KURUL KARARI ÇERÇEVESİNDE SERGİ HALİNE GETİRİLDİ'

Mezar taşlarının uzman ekiplerce değerlendirildiğine de dikkat çeken Ömer Arısoy, “Önce mezar taşları bulundu, teknik özelliklerin gerektirdiği çerçevede restore edildi, sonra kurul kararı çerçevesinde sergi şeklinde yerleştirildi. Bütün bunlar uzman ekiplerce yapıldı" ifadelerini kullandı.