Sizin evinizde de olabilir! Depremde hasara yol açan en büyük hata: Kısa kolon etkisi
Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası bir binanın depremde yıkılmasına sebep olan nedenler arasında gösterilen kısa kolon etkisi pek çok kişi tarafından merak ediliyor. Afet bölgesinde çalışmalarını yürüten ve "Depremde hasar gören binaların çoğunda kısa kolon davranışı görüyoruz" diyen Prof. Dr. Metin Hüsem, kısa kolona sahip binalarla ilgili hayati önem taşıyan bilgiler verdi.
Fazilet Şenol / Millliyet.com.tr - Yaşanan deprem felaketi sonucu 164 bin 321 bina yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı olarak tespit edildi. Başta merkez üssü Kahramanmaraş olmak üzere 11 ilde ciddi bir yıkıma yol açan afet yaşadığımız evlerde ne denli güvende olduğumuzu sorgulattı. Yıkım yaşayan ve ağır hasar gören yapılar bölgeye giden uzmanlar tarafından incelenmeye devam ederken, merak edilen konulardan biri de binaları depremde riskli hale getiren kısa kolonlar oldu. Deprem bölgesinde çalışmalarını yürüten Karadeniz Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Metin Hüsem, kısa kolon etkisinin birçok yapıda görülebileceğini belirterek, kısa kolon davranışının binaya verdiği zararlarla ilgili önemli detaylar paylaştı.
KIRILMA ETKİSİNE NEDEN OLUYOR
Betonarme yapılarda bodrum katlardaki perde duvarın kat yüksekliğince devam etmemesi, kolonda bant pencere (genellikle bodrum katların havalandırılması ve ışık alması için kolonların arası boş kalacak şekilde yapılan pencereler) bırakılması veya asma kat gibi nedenlerle kolonların boylarının tutulması yani kolon boyutunun asma kata dahil edilmesi deprem esnasında meydana gelen yatay kuvvetler sebebiyle eğilme sağlayamıyor ve kolonlarda kırılma etkisine neden oluyor.
"Kısa kolonlar sadece duvarların üst kısmında bırakılan boşluk yüksekliği kadar bir kısımda eğilmeye zorlanarak yıkıcı etkiye sahip büyük kesme kuvvetlerine maruz kalıyor" diyen Prof. Dr. Metin Hüsem, kısa kolon davranışlarının genellikle bodrum katlarında kolon yüksekliğinin belli bir kısmında bant pencere olarak bırakılmış ya da sonradan binanın aydınlanması için kolon açıklığı boyunca pencere açılmış yapılarda görülebileceğini söyledi.
'ASMA KATIN BAĞLI OLDUĞU KOLONLARDA DA OLUŞABİLİYOR'
"Asma kat yapımı ile asma katın bağlı olduğu kolonlarda da kolon boyunun tutulması kısa kolon etkisi oluşturabiliyor. Deprem etkisiyle bu kolonlar kesme kuvvetinin artmasına bağlı gevrek (malzeme yüzeyinde çok az veya hiçbir plastik deformasyon oluşmadan meydana gelen kırılma) olarak kırılır. Kesme kırılması betonarmede istenmeyen bir davranış biçimi" diye konuşan Prof. Dr. Metin Hüsem, bir binanın tasarım aşamasında kısa kolon etkisi var ise kolonun serbest kalan kısmının üzerine etki eden kesme kuvvetini taşıyacak şekilde enine donatı (etriye) sıklaştırması gerektiğini ya da kolon enkesitinin büyütülmesiyle sorunun kolayca çözülebileceğine değindi.
'TAŞIMA GÜCÜNÜ KAYBEDER VE YAPI GÖÇER'
Kısa kolon etkisinin betonarme yapının gevrek kırılmasına neden olduğunu dile getiren Prof. Dr. Hüsem, konuya şöyle açıklık getirdi:
"Kolon boyunun duvar, betonarme perde veya asma kat gibi nedenlerle tutulmuş olması ve yükün o kolonlarla taşınıyor olması, kolonun tutulmayan kısmında büyük kesme kuvvetinin etkimesine neden olur. Kolonda bu kesme kuvvetini karşılayabilecek etriye ve enkesit boyutu yetersizliği var ise ani ve gevrek olarak kolon taşıma gücünü kaybeder, yapı da göçer."
Mevcut yapılarda bant pencere gibi nedenlerle kolonun etkili boyu kısıtlanmışsa kolonun serbest kalan yüksekliğinin betonarme perde ya da duvarla kapatılması gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Metin Hüsem, kısa kolonun her iki tarafında da bant pencere açıklığının üçte biri kadar duvar yapmanın bile taşıma gücünü oldukça artırdığını, kısa kolon davranışına engel olduğunu söyledi.
'SONRADAN DA ETKİSİ ORTADAN KALDIRILABİLİR'
Peki kısa kolon etkisiyle inşa edilen yapıların geri dönüşü mümkün mü? Prof. Dr. Metin Hüsem bu soruya, "Mevcut binalarda kolon yüksekliğinin serbest kalan ve kısa kolon etkisine (kesme kırılması) maruz kalan kısmının etrafının betonarme perde ya da duvarla kapatılarak bu etki ortadan kaldırılabilir" diyerek cevap verdi.
Şehirlerde kısa kolon etkisi gösterebilecek çok uygulama olduğunu ve bugüne kadar deprem hasarlarının önemli bir kısmının kısa kolon etkisine bağlı olduğunu dile getiren Prof. Dr. Hüsem, basit uygulamalarla bu etkinin ortadan kaldırabileceğini, gereken önlemlerin alınmasının hayati bir öneme sahip olduğunu sözlerine ekledi.
