Orucu bozan ve bozmayan durumlar nelerdir?

Milyonlarca Müslüman Ramazan ayının gelmesi ile birlikte oruç ibadetini yerine getirmeye başladı. Beraberinde orucu bozan hal ve durumlar da merak konusu oldu. İşte merak edilen sorular ve cevapları...

Ramazan ayı İslam aleminde mübarek bir dönem olarak kabul edilmektedir. 'On bir ayın sultanı' kabul edilen Ramazan ayında insanlar her zaman yaptıkları ibadetlere devam ederken, bunların yanında bu döneme anlam katan ibadet olan 'Oruç' ibadetini gerçekleştirirler. Oruç ibadeti insanları sadece dinsel açıdan değil, insani yönleri açısından da geliştiren bir faaliyet olarak görülmelidir. En basit tabirle 'halden anlamaya' yarayan ve en zengininden en fakirine kadar herkesin aynı duyguları yaşamasına vesile olan Ramazan ayında oruç ibadeti şükür etmeyi bizlere yeniden hatırlatıyor. İbadetlerin yerine getirilmesi hususunda önemli olan bir durum, bu ibadetleri doru şekilde yerine getirmeye çalışmaktır.

Bizler orucu bozan şeylerin tamamını bilmeyebiliriz ancak Ramazan ayına hazırlandığımız günlerde orucu bozan şeylerin neler olduğunu öğrenmeye çalışmamız gerekir. Çünkü yaptığımız ibadetlerin doğru olması, makbul olması demektir.

Sonuç getirmeyecek, yanlış olan şeyler varsa düzeltilmeli ve Allah'ın kulları olarak kulluk görevini yerine getirirken, orucu bozan şeyler gibi hususlara dikkat etmeliyiz. Vatandaşlar Ramazan ayı boyunca orucu bozan şeylerden tutun da, nelerin orucu bozmadığına kadar çok sayıda konuda araştırma yapıyorlar. Kimileri sorularına televizyon ve radyolarda cevap ararken, kimileri ise kitaplarda ve dergilerde bu sorularının yanıtını bulmak ister. Günümüzün en çok kullanılan iletişim araçlarından olan internette orucu bozan şeyler hakkında bilgi almak istediğimizde bize bir takım kaynaklara yönlendirmektedir, ancak bu bilgileri alırken de doğru noktalardan almak önemlidir. Bu yönüyle Diyanet İşleri Başkanlığı'nın konuya nasıl yaklaştığı dikkate alınmalıdır. Ülkemizde din konusunda karar mercii olan bu kurum orucu bozan şeyler hakkında da vatandaşları bilgilendirmektedir.

Ramazan ayında merak edilen konuların başında orucu bozan şeyler veya orucu bozan durumlar gelmektedir. Ülkemizde vatandaşlar orucu bozan şeylere dikkat etse de, genellikle konu sağlık olduğunda bahsi geçen durumun oruca bir engel teşkil edip etmediği konusunda tereddüt yaşanmaktadır. Orucu bozan durumların neler olduğunu öğrenmek, böyle durumlarla karşılaşıldığında nelerin yapılması gerektiği konusunda da bizler için aydınlatıcı olacaktır.

Dini konularda merak edilen soruları vatandaşlar Diyanet İşleri Başkanlığı'na sorabiliyor ve bu sorulara yanıt bulunabiliyor. Din İşleri Yüksek Kurulu tarafından hazırlanan, Dini Soruları Cevaplandırma Platformu'nda yer alan fetvalar oruç ibadetinde akıllara takılan sorulara yanıtlar veriyor. Oruç ibadetinde insanı nefsiyle mücadele etmesi gerekir. Bu süreçte dünya nimetlerinden uzak duran insan nefsini terbiye eder ve Allah'ın biz kulları için var ettiği nimetleri daha iyi idrak etmemizi, bu nimetler için Cenab-ı Hak'ka şükretmemizi sağlar. Ayrıca bir kulluk görevidir oruç tutmak. Orucu bozan şeylere değinmeden önce; yeme, içme, cinsel ilişkide bulunmak oruç ibadetini gerçekleştirirken uzak durmamız gereken şeylerdir. Burada yeme ve içme ifadesi yenilip içilmesi mûtat olan her şeyi ifade eder. Bu nedenle sigara, nargile, dumanlı maddeler, uyuşturucular, tiryakilik yaratan maddelerden oruç sırasında uzak durmak gerekir.

Ramazan orucunu bozup, yalnız kaza gerektiren şeyler:

1- Boğaza kar ve yağmur kaçması,

2- Astım spreyi kullanmak,

3- Zorla bozdurulmak,

4- Buruna sıvı ilaç koymak,

5- Burnuna kolonya çekmek, [Koklamak bozmaz.]

6- Mukimken oruca başlayıp, sefere çıkınca yiyip içmek,

7- Ud ağacının, amberle tütsülenip dumanının çekilmesi,

8- Başkasının içtiği sigara dumanını isteyerek çekmek,

9- Kulağın içine ilaç damlatmak, kulağı ilaçlı suyla yıkamak,

10- Derideki açık yaraya konan sıvı veya katı ilacın sindirim yoluna girmesi,

11- Vücuda ilaç şırınga etmek,

12- İsteyerek, zorlayarak ağız dolusu kusmak,

13- Dişi kanayanın ağzındaki kanı yutması veya tükürükle eşit miktarda karışık kanı yutması,

14- İmsak vaktinin bittiğini bilmeden yiyip içmek,

15- Güneş battı zannederek orucunu bozmak,

16- Dişlerin arasında kalan nohut kadar şeyi yutmak,

17- Buruna çekilen suyun ağızdan çıkması,

18- Abdest alırken boğaza su kaçması, [Hanbelî’de bozmaz.]

19- Kâğıt, taş, pamuk, ot, pişmemiş pirinç gibi ilaç ve gıda olmayan şeyi yutmak,

20- Makattan veya kadınların önden fitil kullanması,

21- Oruçlu olduğunu unutup yediğinde, orucu bozuldu sanarak, bilerek yemeye devam etmek,

22- İmsak vaktinden sonra niyet edenin, gün içinde orucunu kasten bozması,

23- Denize girince veya guslederken makattan su girmesi, [Hanbelî’de bozmaz.]

24- Dil altına konan ilacı emmek,

25- Makata konan pamuğun veya başka şeyin hepsinin içeri girmesi,

26- Vücuda giren ultrason veya endoskopi cihazında ilaç, merhem olması,

27- Lavman yaptırmak, [Mâlikî’de bozmaz.]

28- Özel olarak su buharı teneffüs etmek,

29- Burundan genze giden kanı yutmak,

30- Bayılanı ayıltmak için veya uyuyanın ağzına su akıtmak,

31- Açlığa veya susuzluğa gerçekten dayanamayarak yiyip içmek. [Kefaret gerekip gerekmeyeceğini bilmeyen, ihtiyaten küçük bir kağıt parçasını veya çiğ pirinç tanesini susuz yutarak orucunu bozmalı. Sonra yiyip içebilir.]

32- Basur memesinin, taharetlendikten sonra, ıslak olarak içeriye girmesi,

33- Mastürbasyon yapmak,

34- Yaş parmağı, ön veya arka tarafa sokmak, [Hanbeli’de bozmaz.]

35- Seferde iken kasten orucunu bozana kefaret gerekmez, sadece kaza gerekir. Çünkü seferde oruç tutmak farz değildir.

36- Kasten orucunu bozan, sonradan oruç tutmamayı mubah kılacak bir hâl başına gelse, mesela kadının hayzı başlasa yahut oruç tutamayacak kadar hastalansa yalnız kaza gerekir. Fakat orucunu bozup sefere çıksa, kefaret gerekir; çünkü sefere çıkmak semavi bir özür değildir.

37- Oruçlunun ağzına giren gözyaşı veya ter, çok olur da, tuzluluğunu ağzının her yerinde duyar ve yutarsa orucu bozulur. Yutmayıp tükürürse bozulmaz.

Orucu bozan şeyler

Dinde reformcular, (Kolaylaştırın, güçleştirmeyin) hadisini, (Abdest alırken ağza bulaşan su orucu bozmadığı gibi, ağza sıkılan ilaçlı sprey de orucu bozmaz. Burun damlası da içeri girse bile bozmaz. İğne veya serumla ilaç vermek, makattan ve vajinadan fitil kullanmak, dilaltı hapını emmek ve kulağa damlatılan ilaç da orucu bozmaz) şeklinde yorumluyorlar. Bu yorumlar yanlış değil mi?

Elbette yanlıştır. Hepsi, dört mezhepte de orucu bozar. Fıkıh kitaplarında gıda veya deva [ilaç] olan bir şeyi yutmak orucu bozar deniyor. Kum, toprak, maden gibi gıda ve deva olmayanlar ise orucu bozar, fakat kefaret gerektirmez. (Redd-ül-muhtar)

Gıda ve deva olanların serumla, iğneyle verilmesi orucu bozar, kefaret değil kaza gerektirir. Mesela açık yaraya konulan sıvı veya katı ilaç emilirse, orucu bozar, fakat kefaret gerekmez. Astım spreyinin içinde ilaç olduğu için bozar. Ağza girip yutulan bir şeyin, az veya çok olmasının önemi yoktur. Bir damla ilaç veya bir damla su, isteyerek yutulursa oruç bozulur, kefaret de gerekir. Abdest alırken istemeden yutulursa kefaret gerekmez, çünkü bunda kasıt yoktur. Abdest alırken ağızda kalan yaşlığı yutmakla, ağza burna verilen ilacın yutulması mukayese edilemez, çünkü abdest almak zarurettir. İlaç almak da zarurettir denirse, zaten oruç tutamayacak kadar hasta olanın oruç tutmamasına ruhsat verilmiştir. İyileşince tutar. Reformcuların dediği gibi, (Hem ilacı alır, hem de oruçlu olurum) demek çok yanlıştır.

Dört mezhepte de ve bütün müctehid imamlara göre, yaraya konulan ilaç, cevfe [içeriye] giderse oruç bozulur. Şâfiî’de, dimağ [beyin], karın, bağırsak, mesane birer cevftir. Mesela, baştaki kemik yarılsa, buradaki yaraya konulan ilaç, cevfe yani beyne gideceğinden oruç bozulmuş olur.

Şafii’de karna bıçak saplansa, bıçağın ucu mideye, yani cevfe girdiği için oruç bozulur. Sağlam deriden bıçak, cevfe girince oruç bozulduğu gibi, iğneyle adaleyi veya damarı yırtarak verilen ilaç, cevfe ulaşınca oruç bozulmuş olur. Hanefi’deyse, bıçak tamamen midenin içine girerse oruç bozulur.

Bugün tıpta, serumun mesaneye, dimağa ve vücudun her yerine gittiği kesin olarak bilinmektedir. O halde serum, dört mezhepte de orucu bozar. Sadece kaza gerekir. Tıp, damardan veya adaleden verilen ilacın, dimağ ve mesaneye gittiğini bildirirken, hiç kimse, (Serum veya enjeksiyonla verilen ilaç, cevfe [yani dimağ ve mesane gibi yerlere] gitmez) diyemez. Derse de ilmî olmaz, indî olur ve hiç kıymeti olmaz. [Buradaki Hanefîyle ilgili bilgiler, Tahtâvi, Mebsut, Bedayi gibi, Şâfiîlerle ilgili bilgiler ise, Mecmû, Muğn-il-muhtaç, Tuhfe, Envâr, Kummesrâ, Bâcuri, Şerh-i İbni Bâcuri gibi muteber eserlerden alınmıştır.]

Lavman yaptırmak, Maliki hariç, diğer mezheplerde bozar. (El-fıkh-u alel-mezahib-i erbaa)

Makattan ve vajinadan fitil kullanmak, hatta pamuğun girip kaybolması, parmağın yaş olarak girmesi, kulağa ilaç damlatmak ve burna sıvı ilaç çekmek de orucu bozar. (Redd-ül-muhtar, Hindiye, Hidaye)

Dilaltı hapı ise ilaçtır, mukoza denilen yumuşak dokudan emildiği için, deri altına iğneyle ilaç zerki gibi olup orucu bozar. Ağız içindeki mukozadan değil de, vücuttaki sağlam deriden emilen ilaçlar bozmaz.

Kulağa konan ilaç

Sual: (Kulağa veya buruna konan ilaç, tedavi amaçlı olduğu için orucu bozmaz) diyenler çıkıyor. Tedavi amaçlı olunca, bu ilaçlar ve serumlar orucu bozmaz mı?

Tedavi maksatlı olanlar da elbette orucu bozar. Oruçlu, kasten gıda yahut ilaç olarak bir şeyi yiyip içerse, kefaret de gerekir. Şırınga [enjeksiyon] yaptırır veya buruna ilaç akıtır yahut kulağa yağ damlatırsa veya ufak taş ve benzeri yenmeyen veya iğrenilen, tiksinilen bir şeyi yutarsa sadece kaza gerekir. (Redd-ül-muhtar)

Tedavi veya gıda maksadıyla da olsa, serum da, iğne yaptırmak gibi orucu bozar ve kaza gerekir. Kefaret gerektirmemesi, ağızdan verilmediği içindir.

Yaradılışta bulunan deliklerden içeri giren şey, gıda ve deva olmasa bile orucu bozduğu gibi, vücuttaki yaraya konulan ilaç, sindirim yollarına sızarsa, yine oruç bozulur. (Tahtavi)

Demek ki, tedavi maksadıyla yani ilaç olarak da olsa, zaruretsiz bir şey yiyip içmek, orucu bozduğu gibi kefaret de gerekiyor. Tedavi maksadı olsun olmasın, kulağa veya buruna akıtılan ilaç kazayı gerektiriyor. Tedavi amaçlı olunca orucu bozmaz demek, dinimize aykırıdır.

İlaç orucu bozmaz mı?

Sual: Bir dinde reformcu, (Kulağa ilaç damlatılsa, buruna sıvı ilaç çekilse, astım spreyi kullanılsa oruç bozulmaz, çünkü tedavi amaçlı ilaç ve damlalar orucu bozmaz. İlaç kullanılması bir beslenme işi değildir, oruca karşı direnç kazanma faaliyeti sayılmaz. Onun için orucu bozmaz) diyor. İlaç almak orucu bozmuyor mu?

Elbette bozar. (İlaç alınması orucu bozmaz) demek dini sulandırarak yıkmak demektir. Fıkıh kitaplarında deniyor ki:
Faydalı bir şey yiyip içince, gıda veya deva olarak veya keyif veren bir şey ağızdan mideye gidince oruç bozulmuş olur, kefaret de gerekir. Açık yaraya konulan sıvı veya katı ilaç emilirse oruç bozulur. Vücuda, gıda ve deva olmadığı hâlde, ağızdan yutulan, bir taş, bir kâğıt parçası da girse, orucu bozar. Suyun illa ağızdan burundan girmesi şart değildir, taharetlenirken makata su kaçarsa oruç bozulur. Bir kimse şırınga yaptırır, burnuna bir ilaç akıtır veya kulağına yağ damlatırsa yahut vücut veya baş yarasına ilaç akıtır da ilaç hakikaten içine ve beynine işlerse veya ufak taş ve benzeri insanın yemediği veya iğrenip tiksindiği bir şeyi yutarsa kaza lazım gelir. (Dürr-ül muhtar, Redd-ül muhtar, Hindiyye, S. Ebediyye)

ANESTEZİ ORUCU BOZAR MI?

Anestezi üç türlü yapılır. Bunlar; lokal anestezi, bölgesel anestezi ve genel anestezidir. Lokal anestezide vucüdun küçük bir bölgesi uyuşturulur. Bu işlem sırasında hastaya normal şartlarda serum ve benzeri maddeler verilmez. Bu nedenle lokal anestezi orucu bozmaz. Öte yandan bölgesel ve genel anestezide ise serum/ilaç takviyeleri yapılır ve bu nedenle oruç tutmaya engel teşkil eder. Böyle durumlarda oruç bozulur.

AKUPUNKTUR ORUCU BOZAR MI?

Akupunktur tedavisi vucüdun belli bölgelerine iğneler batırılarak çeşitli hastalıkların tedavi edildiği bir metodtur. Burada iğneler beslenme amacı taşımaz ve u nedenle orucun bozulması gibi bir durum söz konusu olmaz. Oruçlu olduğunuzda da akupunktur tedavisi olabilirsiniz.