Müjdeyi Fransız telsizi duyurdu

Aydın Hasan -  Mustafa Kemal’in Samsun’a hareket günü 16 Mayıs olarak kararlaştırılmıştı. 15 Mayıs 1919 Mustafa Kemal’in, yolculuk öncesi Padişah ile bakanlara protokol gereği veda ziyaretinde bulunacağı gündü. Aynı gün İzmir’de ise bir kabus başlıyordu. Yunan birlikleri, 15 Mayıs 1919’da İzmir rıhtımına İngiliz, Amerikan ve Fransız savaş gemilerinin koruması altına çıktı. İşgal, Yunan 5. Piyade Alayı’nın Alsancak, Efzon Alayı’nın da Pasaport iskelelerine çıkışıyla başladı. İzmir’in işgali, aslında Türk varlığının Anadolu’dan sökülmesi planının uygulamaya konulduğunun işaret fişeğiydi. İzmir açıklarında Yunan kuvvetlerine koruma sağlayan savaş gemilerinden biri de, ABD donanmasının USS Manley gemisi idi. İzmir’in işgali, Yunanistan için Megalo İdea›nın hayata geçmesi demekti. İşgalle birlikte demografik yapıyı değiştirmek için Türk halkına yönelik katliamların başlaması, şaşırtıcı değildi. İşgalle birlikte direnişin de tohumları serpildi. Heyecanını zaptedemeyen Hasan Tahsin işgale ilk kurşunu, Sarı Kışla önünde Efzun Alayı’nın bayraktarına sıktı.

Koskoca memleketi veriyoruz

İzmir’de işgalin yaşandığı saatlerde Mustafa Kemal, İstanbul›da Yıldız Sarayı›nda Padişah Vahdettin tarafından kabul edildi. Genç Paşa, bu kabul öncesinde Babıali›ye giderek bakanlara veda ziyaretinde bulundu. Atatürk, Feridun Kandemir’in kitabında yer alan bilgiye göre, o günü şöyle anlatacaktı:

“Veda etmek üzere Erkan-ı Harbiye-i Umumiye riyasetine gittim. Reislik bürosundayım. Fevzi Paşanın yerine Cevat Paşa tayin olunmuştur. Tam o gün Fevzi Paşadan vazifesini devir alacakmış. Bu suretle her ikisiyle de buluşmuş oluyorum. Cevat Paşa makamındadır. Biz Fevzi Paşa ile karşıda oturuyoruz. Masa üzerinde bir harita vardı. Fevzi Paşa’nın gözlerinden, yüzünden ve tavrından çok dolgun olduğunu anlıyordum. Cevat Paşa’nın ne düşündüğünü bir gece evvel Sadaret konağındaki Damat Ferit Paşa ile buluşmamızdan biliyordum. Fevzi Paşaya dedim ki, ‘Paşam vaziyeti nasıl mütalaa ediyorsunuz?’. Gök gürler gibi bağırarak, ‘Anlamıyorum ki efendim’ dedi ve sağ elinin şahadet parmağıyla İstanbul noktasını göstererek: ‘Buradaki rahatımızı feda etmemek için koskoca memleketi veriyoruz. Bu ne haldir?’ İçimden sevindim ve ferahladım. Cevat Paşa da; Öyle oluyor der gibi bakıyordu.

Matem örtüsü konuldu

Fevzi Çakmak, işgal altındaki İstanbul’da çok kalamadı ve 27 Nisan 1920’de Ankara’ya geldi. Bursa’nın 8 Temmuz’daki işgali üzerine 10 Temmuz 1920’de Meclis kürsüsüne siyah matem örtüsü (Puşide-i Siyah) yerleştirildi. Bursa’nın işgali taşıdığı manevi değeri nedeniyle herkese ağır gelmişti. 30 Ağustos’ta Dumlupınar’daki Büyük Zafer’in ardından Türk ordusu Akdeniz’e doğru yürürken, bir kolu da Bursa’ya istikametine yöneldi.

Bayrak çekildi

Ahmet Zeki Bey komutasındaki 2. Süvari Fırkası ile Mürsel Paşa komutasındaki 1. Süvari Fırkası birlikleri, 9 Eylül sabahında  İzmir şehrine girdi. Bu birliklerin ardından Süvari Kolordusu Komutanı Mirliva Fahrettin Paşa, komutasındaki birliklerle saat 10:00’da İzmir’e geldi. Konak’a ilk ulaşan süvari Yüzbaşı Şerafettin Bey, göğsünden yaralanmasına rağmen Hükümet Konağı’na çıkarak bayrağı dikti. Kadifekale’ye de bayrağın çekilmesi ile birlikte İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşu ilan edildi.

İlk süvariler girdiğinde limanda demirli Fransız savaş gemisi personeli bir subay 1. Süvari Tümen Komutanı Mürsel Paşa›ya gelerek bir emri - isteğinin olup olmadığını sordu. Mürsel Paşa, ilgiye teşekkür ederek İzmir’e Türk askerinin girdiği müjdesinin Ankara’ya telsizle bildirilmesini rica etti. İzmir’e Türk askerinin girişi, Fransız savaş gemisinin açık mesajıyla duyuruldu. Bu mesajı, Ankara’nın yanı sıra İstanbul ve Erzurum’daki Doğu Cephesi Komutanlığı telsizleri de aldı. Telsizden yayılan İzmir müjdesi ile vatanın her yanı bayram havası içine girdi.

Osmanlı’nın ilk başkenti

Orhan Gazi’nin 1326 yılında fethettiği Bursa, Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti idi. 8 Temmuz 1920’de Anadolu içlerine doğru yürüyen Yunan kuvvetleri tarafından işgal edildi. Bursa’nın işgali manevi değeri nedeniyle çok ağır gelmişti. Emekli Başkomiser Abdürrahim Yücelik’in, içinde yaşadığı o günleri şöyle anlatır:

Kırık kanatlı uçakları vardı

“Bursa 8 Temmuz 1920 perşembe günü öğleden sonra işgal edildi. Bir tütün tüccarı vardı, Petro Avramidi. Bu kişi Beşevler’de konaklayan Albay Çirolis’e gitti, şehrin teslim olduğunu bildirdi. Albay da Bursa’yı işgal ettirdi. Petro ile bir Yunan binbaşısı Belediye önüne geldiler. Buradakiler balkondan beyaz bayrak sallandırmışlardı. Biz seyrediyorduk. Ağlamaya başladık. Albay Çirolis millete beyanname dağıttırdı; herkes elindeki silah, çifte, kasatura, kılıç gibi ne varsa teslim etsin diye. Kırık kanatlı bir uçakları vardı. Ovanın üzerinde alçaktan uçurdular, bahçelerde kimi gördülerse ateş açtılar. Setbaşı Köprüsü’nün yanında, eski Şafak Sineması vardı, onun yanında da Bağdat Oteli. Köprüye yakın başka bir evi de gazino haline getirmişlerdi. Yunan subaylar buralarda toplanıp eğlenirlerdi. Yunanlıların kurduğu istihbarat ağının sorumlusu olan Papaagiri’nin karargâhı Tuzpazarı Camii karşısındaydı. Casuslarından aldığı haberleri enine boyuna araştırmadan halka eziyet eder, sürgüne gönderirdi. Benim kayınvalidem Hüsniye Urlu evinde silah sakladığı için yakalanıp Yunanistan’a sürüldü. Zehra Budunç casusluk yaptığı için.”

Yanarak öldüler

Abdürrahim Bey’in anlatımına göre; Yunan kuvvetleri, Bursa’dan çekilmeden önce 9 Eylül 1922’de İnönü Caddesi’nin Ankara asfaltıyla kesiştiği yerde, kavşağın güneydoğu köşesinde bulunan hapishaneyi ateşe verdiler. 657 mahkumun tamamı bu şekilde yanarak öldü, feryatları ta Nalbantoğlu’ndan duyuluyordu. Bir de Tophane yamaçlarında bulunan kiliseyi yaktılar. Bursa 10 Eylül’ü 11 Eylül’e bağlayan gece işgalden kurtarıldı. Işıklar semtinden Püskülsüz İsmail çetesi, Pınarbaşı’ndan da Kabakçı çetesi şehre girdi. 11 Eylül sabahı İnegöl istikametinden gelen Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordunun 61. Tümen birlikleri kente girdi. Tümen komutanı olan Salih (Omurtak) idi.