Anadolu'nun geni Nuh’un Gemisi’nde

Gökhan Karakaş - İklim kriziyle dünya genelinde azalan hayvan ve bitki çeşitliliğini korumak için Tarım ve Orman Bakanlığı'nın yürüttüğü "Nuh'un Gemisi Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Veritabanı' uygulamasında Anadolu'da bin 263 hayvan, 12 bin 141 bitki olmak üzere toplam 13 bin 404 tür kaydedildi. 852 bin 643 noktada yaklaşık 2 milyon verinin kaydedildiği Nuh'un Gemisi uygulamasıyla İzmir'den dünya doğa envanterine beş yeni tür gönderilirken, 173 yıl sonra İzmir Sığırkuyruğu otu ilk kez görüldü. Nuh'un Gemisi programıyla Giresun'da 150 yıl aradan sonra ilk kez "Kan Damlası bitkisi", Amasya'da ise 130 yıl aradan sonra "cağ havacıvası" tespit edildi. İstanbul'dan "Allium istanbulenese" (İstanbul soğanı), Göller bölgesinden "Beyşehir Kurbağası", Eskişehir'den "Yunus Emre çiçeği", Kırşehir'den "Çorak kuduzotu", Denizli'den "Viola denizliensis çiçeği" ise Anadolu'nun halen çok zengin bir biyoçeşitliliğe sahip olduğunu ortaya koydu.

Yaşam ortamlarında sıcaklıkların artması, yağış rejiminin düzensizliği gibi iklimsel nedenlere çarpık kentleşme ve avcılık gibi insansal etkilerin eklenmesiyle hızla azalan canlı türleri, bilim insanlarını düşündürüyor.

Zenginlikleri koruyorlar

Norveç'teki Svalbard Küresel Tohum Deposu, 2008 yılından beri tüm dünyadan bitki tohumlarını soğuk hava deposunda korurken, ülkeler kendi yöntemleriyle doğal zenginliklerini korumaya çalışıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 2007 yılında başlattığı Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi, Anadolu'daki bitki ve hayvan türlerinin kayıt altına alınmasını sağlıyor. Ülkemiz biyoçeşitliliğin korunması için kaydedilen bitki ve hayvan türleri ismini Hazreti Nuh'tan alan "Nuh'un Gemisi Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Veritabanı' uygulamasında toplanıyor. Anadolu'nun zengin gen kaynaklarının korunması için oluşturulan veri bankasındaki bilgiler bilim insanlarına umut veriyor.

Dünya biyolojik çeşitliliği insanlık tarihinde daha önce görülmemiş hızla azaldığı için her türün korunması küresel sorun kabul ediliyor. Küresel sekiz bitki gen merkezinden üçünün kesiştiği tek ülke olan Türkiye'de, 4 bini endemik (sadece Anadolu'da bulunan), 12 binden fazla bitki türü var. Bu rakam tüm Avrupa kıtasında bulunan bitki türlerinden fazla. Anadolu'nun 852 bin 643 noktasındaki gözlemlerle bin 263 hayvan, 12 bin 141 bitki olmak üzere toplam 13 bin 404 türe ulaşıldı. Sadece Anadolu'da görülen Malatya Kantaronu, Denizli Nakılı, Çanakkale Truva kardeleni, Yozgat Peygamber çiçeği, Edirne sümbülü bitki dünyasındaki yerini aldı. Van Kertenkelesi, Denizli Tavas Kurbağası, Antalya Anadolu Engereği, Sivas Engereği ise sadece Anadolu'daki hayvanlar olarak kayıtlara geçti. Antalya Elmalı Soğanı ve Erzurum Uzzel Kertenkelesi lokal endemik türler arasında yer alırken sisteme yaklaşık 2 milyon veri girildi.

Türkiye; Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya olarak üç fitocoğrafik (bitki coğrafyası) bölgeye ayrılıyor. Bitki çeşitliliği açısından Toroslar, Munzur Dağı, Tuz Gölü ve çevresi, Erciyes Dağı, Cilo Sat Dağları öne çıkıyor. Sadece Anadolu'da görülen ve nesli tehlikedeki türlerden Çanakkale Truva Kardeleni, Artvin İspir Çıngırağı, Bayburt Çarşak Çayı, Bursa Çöpçü Balığı, Şanlıurfa Harran Kertenkelesi ve Antalya Anadolu engereğinin korunması için çalışılıyor. 2013 yılından sonra hız kazanan Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi ile damarlı bitkiler, memeliler, kuşlar, içsu balıkları, sürüngenler ve çiftyaşarlar canlı gruplarında envanter çalışmaları yapılıyor. Nesli tehlike altındaki İzmir'de akzambak, Şanlıurfa'da çizgili sırtlan ve kelaynak, Artvin'de Hopa engereği, Afyonkarahisar'da Eber sarısı, Çanakkale'de Truva kardeleni 100 tür için koruma eylem planı yürütülüyor.

Anadolu’dan dünya biyoçeşitliliğine destek

Dünya bilim literatürüne İzmir’den beş yeni tür sunuldu. İzmir’den Türkiye için de iki yeni tür kayıt altına alınırken 173 yıl sonra İzmir Sığırkuyruğu yeniden görüldü. 150 yıl sonra Giresun’da Kan Damlası bitkisi tespit edildi. 130 yıl sonra Amasya cağ havacıvası bulundu. İstanbul Soğanı (Allium istanbulenese) keşfi büyük yankı uyandırdı. Beyşehir Kurbağası’nın dünyada sadece Göller bölgesinde görüldüğü ve Yunus Emre çiçeğinin sadece Eskişehir’de yaşadığı belirlendi. Tıbbi bitki Eskişehir kekiği dünyaya tanıtıldı.

Dünyada sadece Kırşehir’de yaşayan Çorak kuduzotu ve Bey civanperçemi türleri kaydedildi. Kocaeli’de ilk kez Çevik Kurbağa görüldü. Bilim dünyasına Denizli’den yeni tür Viola denizliensis gönderildi. Cezayir’deki Convolvulus humilis bitkisinin Türkiye’de de yaşadığı görüldü. Toplam 331 flora (bitki alanı) 229 fauna (hayvan alanı) ve 276 özellikli alan uzmanlar tarafından izleniyor.