Böbrek takas havuzu üzerinde çalışıyor

'Bir kitap okudum, hayatım değişti' diye artık klişe olmuş bir söz vardır. Bizim anlatacağımız yazdığı bir makale ile hem kendi hayatını hem de New Yorklu gençlerin hayatını değiştiren Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tayfun Sönmez'le ilgili. Durum tam olarak böyle. Doçent Sönmez, ABD'deki eğitim sistemindeki yerleştirme sorunu ile ilgili Columbia Üniversitesi'den Atila Abdulkadiroğlu ve Harvard Üniversitesi'nden Alvin Roth ile birlikte bir çalışma yapıyor. Çalışmanın ardından New York Eyalet yönetimi liselerde yerleştirme sistemini değiştiriyor. Bu, New Yorklu gençlerin hayatı ile ilgili sonuç. Kendisini hayatının nasıl değiştiğine gelince...
Abdulkadiroğlu ve kendisinin yazdığı makalenin 12 Eylül'de Boston Globe gazetesinde yayımlanmasından sonra, geçen hafta, dünyada Nobel alan birçok iktisatçının üye olduğu Ekonometri Derneği'ne (Econometric Society) kabul edildi. Bunu başaran üç Türkten biri.

Nash da derneğin üyesi
Bu derneğin önemi büyük. Çünkü üyesi olmadan Nobel alan yok. Paul Samuelson, John Nash, Milton Friedman, Robert Solow, Joseph Stiglitz gibi yüzyılın büyük iktisatçıları üyeleri arasında. Üstelik gidip başvurarak üye olunan bir dernek de değil. Nobel ödüllü Ragnar Frish ve Irving Fisher'in 1930'da kurduğu dernek, ekonomik teoriye önemli katkıda bulunanlar arasından, üyelerinin yüzde 30'unun onayını alan kişileri seçiyor.
İsrail dışında Balkanlar'dan ve Ortadoğu'dan son 30 yıldır seçilen yok. 34 yaşında biri, (Bu yaşta üye kabul edilenler dernek tarihinde beşi geçmiyor) üstelik Türkiye'de çalışırken seçiliyor. Sönmez, bunun kendisi için gerçek bir sürpriz olduğunu belirtiyor. Sönmez bu üyeliğin önemini şöyle açıklıyor: "Üyelik, ekonomi camiasında Nobel ve dünyada 40 yaşın altındaki ekonomistlere verilen John Bates Clark ödülünden sonra dünyada en ciddiye alınan ödüldür. Nobel alıpta üyesi olmayan yok. 'Nobel almak için bir aşamadır' demiyorum ama Nobel grubu elit grup ise ondan bir sonraki elit grup bu dernek üyeleridir."
Sönmez'in çalışması ABD'de yankı uyandırıyor. Türkiye'den bir makale yazdığında Boston şehri apar topar çağırıyor, New York şehri üç ay içinde eğitim sistemini değiştiriyor ama Türkiye'de işler böyle yürümüyor.
Sönmez, Türkiye'deki üniversitelere yerleştirme sisteminin 'daha adil' olması ile ilgili yaptığı çalışmayla 3 - 4 yıl uğraşmış. "Boşa gitti" diyor üzülerek. Şöyle anlatıyor:
"Çalışmam matematikçilere gönderildi ve olduğunu kabul edildi. Ama bana ÖSYM'den 'öğrencilerin adil olarak birçok şekilde yerleştirilebileceğini, adiller içinde daha iyi yerleştirebilen metotlar olduğunu, çok özel durumlarda bunun fark yaratabileceğini, bu yöntemi denediklerini ve fazla bir fark olmadığını bu yüzden de değiştirmeye gerek olmadığını' anlatan bir mektup geldi."
Bu arada bir not daha: Boston yönetimi, ailelerin mevcut sistemi ne kadar yanıltılmaya çalıştıklarına ilişkin bir rakam istemiş. Sönmez, önümüzdeki dönemde ekip olarak bunun üzerine çalışacaklarını belirtiyor.

Sönmez, bugünlerde 'böbrek takası' sistemi üzerine de çalışıyor. Tasarımı ile New England Organ Bankası'nın ciddi şekilde ilgilendiğini belirtiyor. Amerikan Sağlık Enstitüsü'ne fon için beraber başvurmayı planladıklarını dile getiren Sönmez, bu çalışmayı da Alvin Roth ile Koç Üniversitesi'nden Yard. Doç. Dr. Utku Ünver'le birlikte yaptıklarını söylüyor.
Sönmez'in açıklamasına göre sistem şöyle:
"Bir böbrek hastası düşünün. Buna Hasta A diyelim ve A'nın eşi böbreğini vermek istiyor. Ancak böbreği uyumsuz. Bu durumda normalde eşi o böbreği vermiyor. 'Eşim olmadı bari havuza bağışlayayım' diyen çok nadir. Bu durumda potansiyel bir böbrek kaybediyorsunuz. Farzedin hasta B ve yakını da aynı şekilde olsun. 2000'den bu yana ABD, A ile B'nin yakınlarının böbreklerinin çapraz takasa sokarak iki böbreği de kazanıyor.

Havuz'dan takas şansı
Ayrıca her zaman bu iki hasta ve yakını arasında takas olmayabilir. Bunun için ABD'liler hasta yakınının böbreği havuza verirse gelecek kadavra hastalardan alınacak böbreklerde öncelik sağlıyor. Böylece böbreği kişiyle değil havuzla takas etme şansı da veriliyor. Biz bu tip takaslara ne şekilde organize edersek mümkün olduğunca çok hasta bu takastan yararlanır ve hem de hastalar da mümkün olduğunca çok uzun yaşar diye araştırdık. Ve şunu gördük; A ve B'ye verebiliyor ama B'nin ki uyumsuz olsun.
Hasta A havuzda ön sıraya razı olsun. B illaki canlı böbrek istesin. Halbuki hasta A yakını havuz yerine B'ye verebilir. B yakını onun yerine havuza verir böylece hasta A yine listede ön plana çıkar. Burada hasta A'nın listede ön plana çıkmaya razı olması sırf kendine değil başka hastaları da kurtarmasına neden olabilir. ABD'deki mevcut sistemde ikinci böbreği kazanamıyorsunuz ama bizim sistemde böylece belki 5 böbrek kazanabiliyorsunuz."
ABD'deki karı kocalar arasındaki takas verilerini kullanarak yaptıkları hesaplamaya göre, hiçbir takas programı kullanılmazsa 100 böbrekten sadece 55'inden yararlanılabildiğini, halihazırda uygulanan takas sistemiyle sayının 73'e çıkarılabildiğini kaydeden Sönmez, kendi sistemleriyle 88 - 90 böbrekten yararlanabildiklerine dikkat çekiyor. Sistemi diğerlerinden ayıran bir diğer özelliği ise insanlara daha uygun böbreği bulunması olarak açıklayan Sönmez, tasarladıkları sistemle sadece sayı o değil nakillerin başarı oranının da arttığını belirtiyor.



BUSINESS


'İstanbul, New York'tan daha güvenli'
Genetik kodumu patronuma vermek istemiyorum
Mad - Max ülkesindeki Türkler
New York'ta eğitimi değiştirdi Nobelliler derneğine seçildi
'Baba, sanki varmışsın gibi'
Hey gidi 'Es es es ki ki ki' hey!
Popstar'a Zerrin Özer'le anaerkil denge ayarı
Bademler Kaliforniya'dan cin mısırı Arjantin'den
TBMM etik konusuna özen göstermelidir
Pazarı önce havan topuyla dövüyor, sonra giriyor...
Yılbaşı eşantiyon harcamaları 'gider' yazılabilir
Sermaye ihracına geçen Çinliler, şirket topluyor
Yılın adamı
Komedi dizisi Seinfeld'de 'ciddi' anlaşmazlık
Başbakan'a eski arkadaşından mesaj var
'600 milyon dolarlık paketiniz geldi!'
2004'ün armağanları Net Baba'dan
Gurur duymak isteyen bir ıslık çalsın...