‘Meyve sebze lüks olmasın’

DUYGU ERDOĞAN- Türkiye’nin üretiminde önemli söz sahibi olduğu limon, elma ve kuru soğanda marketlerdeki yüksek fiyatlar tüketici için çok şaşırtıcı oldu. Soğanda son bir ayda fiyatlar yüzde 40’tan fazla arttı. Kuru soğan fiyatları en düşük 18 liradan başlayarak 32 liraya kadar fiyatlarla satılıyor. Elma fiyatları ise 2022’nin son çeyreğinden bu yana yüksek. Marketlerde ortalama elma fiyatı 20-25 lira seviyesinde. Son birkaç yıldır fiyat artışıyla gündemden düşmeyen limon 20 lira bandından tüketiciyle buluşuyor. Adana’da erkenci kuru soğan hasadı başladı. Bayramdan sonra fiyatlarda bir gevşeme bekleniyor. Amasya’nın erkenci cinsleri de haziranda piyasada olacak. Limon ve elmada ise ürün bol olmasına rağmen yüksek fiyatlar dikkat çekiyor. ‘Meyve ve sebze lüks olmasın’ diyen üreticiler, tarla ile sofra arasındaki sistemin işleyişine yönelik yeni düzenlemeler bekliyor. 

*Kuru soğan: Türkiye’de yılda 2.5 milyon ton kuru soğan üretiliyor. Bu üretimin 2 milyon ton kadarı iç piyasada tüketiliyor. Ancak 2018’den bu yana üretim ve fiyatlar bir dengeye oturmuyor. 2018 sonunda yüksek seyreden soğan fiyatları (7-10 lira) nedeniyle oluşan endişelerle depolarda muhafaza edilmek durumunda olan soğanlar yapılan baskınlarla piyasaya sürülmüş, ardından ürün azlığı nedeniyle ithalatta gümrük vergisi sıfırlanmıştı. Bu süreç ardından piyasaya çıkan erkenci çeşitler para etmeyince üretici tarladaki ürününü toplamamıştı. Bu nedenle 2021’de örneğin Adana’da soğan üretimi üçte bir seviyesinde kalmıştı. Mevcut dönemde kışlık üretici bölgeler olan Ankara, Amasya ve Çorum’da depolarda soğan kalmadı. Erkenci çeşitler piyasaya çıkıyor. Önce Adana, ardından Hatay hasat yapacak. Fiyatların bayramdan sonra gevşemesi bekleniyor. Bu yıl soğanda üretim artışı var. 

*Limon: Yıllık üretimin 1.5 milyon tonun üzerinden olduğu limonda Türkiye’nin kendine yeterliliği yüzde 180’e yakın. Ürünün yaklaşık 800 bin tonu iç piyasada tüketilirken bir o kadar da ihraç ediliyor. Limon son birkaç yıldır yüksek fiyat artışlarıyla gündemde. 2020, 2021 yıllarında uygulanan ihracat yasaklarıyla, limonun dünyada pazar kaybettiği ifade ediliyor. Ülke genelinde ve deprem bölgesinde çiftçinin satılamayan ürünleri için çeşitli kuruluşların toplu alımları da olmuştu. Dalından 3 liraya alınan limonun kilosu tüketiciye 20 liranın üzerinde satılıyor. Oysa ürün bol! Şu anda Mersin ve Adana’da bahçeler, depolar limon dolu ancak üretici satamadığı için ürün elinde kalıyor.  

*Elma: Yıllık 4.5 milyon ton ve üzerinde olan elma üretiminde Türkiye yüzde 170 kendine yeterlilik oranına sahip. Yani üretim oldukça fazla. Ancak aradaki pazarlama sistemi, artan taşımacılık maliyetleriyle birleşince markette 25 liraya kadar elma çeşitleri bulunuyor. Tüm maliyetleriyle tarladan ve üretim yapılan ilden çıkışı 6-8 lira olan elma, İstanbul Hali’ne 8-12 lira fiyatla geliyor. Bu fiyatlar ise satış yerlerine ulaşımla 18-25 lira arasında fiyatlar satılıyor. Tüketici üretim yerinden 3 katı pahalıya elma yiyor. 

Haftaya tam hasat başlıyor

Adana’da erkenci yazlık soğan çeşidinde hasat başladı, gelecek hafta bu kapsamda tüm erkenci cinslerde hasat olacak. Yüreğir Ziraat Odası Başkanı Mehmet Akın Doğan, “Ardından Hatay’da hasat başlayacak. Kuru soğan üreticide şu anda 17 lira ama yeni ürünlerin piyasaya girmesiyle fiyat düşecektir. Kışlık soğanda Ankara, Amasya ve Çorum depolarında soğan kalmadı. Ürün azaldığı için fiyat markette oldukça yükseldi. Ancak bu yıl üretim fazla. Bayramdan sonra başlayacak gevşeme kışlık ürünlerle devam eder” dedi.

Amasya Ziraat Odası Başkanı Mustafa Cebeci, kuru soğanda depolardaki son ürünler olduğunu ve fiyatların toptanda 14 lira seviyesinde bulunduğunu söyledi. Cebeci, hasat başlayan Adana ile artan ekim oranı etkisiyle fiyatların gevşeyeceğini dile getirdi.

‘Maliyet yüksek, sistem işlemiyor’

Mersin (Akdeniz) Ziraat Odası Başkanı Musa Yılmaz, “Bahçeler, depolar limon dolu ama satılmıyor” derken en büyük problemin ihracat eksikliği olduğunu söyledi. Ürünün fazla kısmının ihracata gitmediği sürece üretim bölgelerinde sıkıntılar yaşanmaya devam edeceğini anlatan Yılmaz, iç piyasa için ise şunları söyledi:

“Şu anda üretim maliyetinin altında bir fiyatla yani dalında 3 liraya ürün satıyoruz. Üretici çok zor durumda. Bahçesini satıp borcunu ödemeye çalışanlar var. Üretici ile tüketici arasında bu ortamda fiyat farkının yüksek olmasının temel nedeni, Mersin’den İstanbul’a ürünün işlenip ulaştırılmasında saklı. Öncelikle büyük bir taşıma maliyeti var. Paketleme maliyeti de çok yükseldi. Yakıt, enerji, işçilik pahalı. Bunun üzerine tüccar da azla yetinmiyor. Çözümü, devlettedir. Çiftçinin ürününü en azından ülke içinde illere götürebilecek, sürdürülebilir bir sistem işletilmeli. Çitfçinin kooperatifçilikte, bu sistemde birlikleşmeye ihtiyacı var.”

‘Üretici kazanamadı, tüketici ulaşamadı’

Karaman Ziraat Odası Başkanı Mehmet Bayram, üreticide elmanın 3.5 lira bandında olduğunu ifade ederken, soğuk hava depolarından İstanbul’a sevkinin fiyatı 6 liraya taşıdığını anlattı. ‘Üretici kazanamadı, tüketici ise 25 liraya elma aıyor’ diyen Bayram, “Arada üç katını aşan fark var. İstanbul ulaşımla birlikte fiyat 8-12 liraya ulaşıyor. Nakliye, paketleme gibi maliyetler çok yüksek. Kendi kendimize elmayı lüks tüketim haline getiriyoruz. Şu anda depolarda elmalar mevcut. Pazarlama sistemini üretici ve tüketici lehine çözmemiz lazım” ifadelerini kullandı.