Ekonomi470 milyon dolar nereye gitti?
470 milyon dolar nereye gitti?
04.10.2001 - 00:00 | Son Güncellenme:
EKONOMİ
Uzan Grubu’nun ‘1 milyar dolar yatırım yaptık’ dediği Berke Barajı’nın 591 milyon dolara yapıldığı anlaşıldı. Kalan 470 milyon doların nereye gittiği ise bilinmiyor
HARUN GÜREK Ankara
Uzan Ailesi’nin 1 milyar dolarlık harcamayla yapıldığını açıkladığı Berke Barajı’nın maliyetinin 591 milyon dolar olduğu ortaya çıktı. Uzanlar’ın açıklaması ve barajın gerçek maliyeti, 470 milyon dolara yakın bir paranın nereye gittiği sorusunu gündeme getirdi.
Yapımına 1991 yılında, Dünya Bankası’ndan sağlanan 280 milyon dolar kredi ile başlanan Berke Barajı, Dünya Bankası verilerine göre 591.3 milyon dolara mal oldu. Bu maliyete, barajın inşaatı için ÇEAŞ’ın kendi kaynaklarından sağlayacağı ve banka dışı kaynaklarla, barajın gövde inşaatı, elektrik üretmek için kurulacak üç türbin ile 737 kilometrelik (154 kilovat kapasiteli) elektrik iletim hattı, 12 yük dağıtım merkezi ve trafolar da dahil.
İmtiyaz hakkı ve yap - işlet - devret yöntemiyle santral yapan işletmecilerin genellikle iletim hatlarını zamanında yapmaması nedeniyle üretilen elektriği almakta geciken TEAŞ, Berke Barajı’nda da 737 kilometrelik hat ile dağıtım merkezlerinin inşaatını üstüne aldı. İletim hattı, trafolar ve yük dağıtım merkezleri en az 60 milyon dolarlık bir yatırımı gerektiriyor. Bu rakam düşüldüğünde projenin bedeli 531.3 milyon dolara iniyor.
Maliyeti şişirdiler
Uzanlar’ın geçen ay büyük bir tanıtım kampanyası ile kamuoyuna tanıttığı Berke Barajı için yapıldığını ileri sürdükleri harcama ise 1 milyar dolar. Oysa, Türkiye’nin gururu olan dünyanın 6. en büyük barajı sayılan Atatürk Barajı’na 2000 yılı rakamlarıyla harcanan para 2 katrilyon 394 trilyon lira (yaklaşık 400 milyon dolar). Berke Barajı’yla aynı tipte olan ve onun 4.5 misli daha fazla elektrik üretim kapasitesi bulunan Karakaya Barajı’nın maliyeti ise 1 katrilyon 880 trilyon lira.
Gerçek boyut bilinmiyor
Uzanlar’ın Berke Barajı’na ödenen parayı 468.7 milyon dolar fazla göstermesi yeni soru işaretlerini gündeme getirdi. SPK’nın, geçen yıl Uzanlar’ın kontrolündeki ÇEAŞ ve Kepez’e yaptığı baskınlarda bulabildiği belgeler üzerinden yapılan incelemeler sonunda, söz konusu iki şirketten Uzanlar’ın diğer şirketlerine aktarılan kaynağın 100 milyon doların üzerinde olduğunu belirlenmişti.
Baskınlarda bütün belgeler ele geçirilemediği için, halka açık iki şirketten Uzanlar’ın kendilerine aktardığı yasadışı haksız kazancın gerçek boyutunun daha yüksek olduğu sanılıyor.
Rumeli Telekom’un 2 milyon 360 bin dolarlık havaleyi yaptığı Meksika uyruklu Antonio Luna Betancourt ile aynı gün, aynı parayı gönderdiği New York’taki Marcus Rosenberg and Diamond LLP adlı firmayı da araştıracak.
Uzan Grubu, Çukurova Elektirik AŞ'deki (ÇEAŞ) Kamu Ortaklığı İdaresi'nin kontrol ettiği yüzde 11.25 oranındaki kamu payını, Şubat 1993'te, 81 milyon 96 bin dolara, özelleştirme yoluyla satın aldı. Uzanlar aynı dönemde Kepez Elektrik'in de yüzde 25.39'unu 33 milyon 158 bin dolara aldı.
2. Hisse oyunu ile şirket ele geçirildi
Uzanlar, ÇEAŞ'ı aldıktan sonra, ilk iş olarak yönetimi ele geçirmek için, şirketin yüzde 69'unu elinde bulunduran küçük ortaklardan, yüzde 20 prim teklifi ile vekalet toplamaya başladılar. Uzan Grubu, ÇEAŞ'ın 31 Mart 1993'te yapılan genel kurulunda, piyasadan topladığı 'paralı vekaletler'le oy kullanmak ve genel kurulu istedikleri gibi yönlendirmek isteyince, küçük ortakların tepkisiyle karşılaştı. Yuhalanan Uzan temsilcileri salonu terketti. SPK 'parayla vekalet' toplanması olayı üzerine Uzanlar'ı uyardı.
3. SPK'nın denetiminden kurtulmak istediler
Genel Kurulda temsilcilerini yönetime sokmayı başaramayan Uzan Grubu, hükümetin isteği üzerine yönetimden istifa eden üç KOİ temsilcisinin yerine, Uzan Grubu temsilcilerinin atanmasını istedi. Yönetim operasyonu sonrasında Kemal ve Cem Uzan yönetime girdi. Uzan'ların yönetime girmesi ile birlikte şirkette hissedar operasyonu ile şirketteki paylarını yüzde 40'ın üzerine çıkardılar. Şirketteki hissedar sayısını 250'nin altına düşürmek ve böylece SPK denetiminden kurtarmak isteyen Uzanlar, küçük hissedarların hisselerini toplamaya başladı. Şirketin yabancı ortağı Temleton Fonu, olaylardan tedirgin oldu ve ortaklıktan çekilmek istedi.
4. Ödemeleri aksattılar
Uzanlar, yüzde 50'si peşin, kalanı iki taksitte aldıkları ÇEAŞ'ın ödemelerini geciktirdiler, sözleşme hükümlerini yerine getirmediler. Bunun üzerine ÇEAŞ yönetimine hükümet el koydu. SPK, kamuoyuna açıklanması gereken bazı bilgileri gizledikleri için Uzanlar hakkında suç duyurusunda bulundu. Şirketi zararda gösteren Uzanlar, yine kendilerinin sahibi olduğu beş çimento fabrikasına ÇEAŞ'ı iştirak ettirdiler. Kuruluşun'dan bu yana sürekli kar eden ÇEAŞ, Uzanlar'ın kontrolüne geçtikten sonra sürekli zarar yazmaya başladı.
5. Dünya Bankası 'Bizi kurtarın' dedi
ÇEAŞ'ın, kamu payının Uzan Grubu'na satışından önce başlattığı Berke Barajı projesi, ÇEAŞ'ın zararda olduğu gerekçesiyle durduruldu. 280 milyon dolar Dünya Bankası kredisi ile başlatılan ve 600 milyon dolara mal olacağı hesaplanan Berke Barajı ile ilgili şaibeli gelişmeler de başladı. Dünya Bankası, Uzanlar'ın oyunları ile başa çıkamayınca, 'Bizi Uzanlar'dan kurtarın' diye hükümete başvurdu.
6. '1 milyar dolara bitti' dediler
Berke barajı için Dünya Bankası'ndan sağlanan 280 milyon dolarlık kaynağın 'başka kasalara' aktarıldığı anlaşıldı. Müteaahit firma İtalyan Italstrade alacaklı olmasına rağmen işi bıraktı. 1997'de bitirileceği taahhüt edilen barajın yapımı dört yıl gecikti ve nihayet 2001'de bitirildi. 600 milyon dolara bitirilmesi gereken barajın 1 milyar dolara tamamlandığı açıklandı.
7. 470 milyon dolar kaçırdılar
Dünyanın en büyük altıncı barajı olan Atatürk Barajı için 2000 rakamları ile 400 milyon dolarlık yatırım yapılmışken, yine Bereke Barajı ile aynı tipte ve Berke'den 4.5 kat daha fazla üretim kapasiteli Karakaya Barajı yaklaşık 1.8 katrilyon liraya bitirilmişken, Uzanlar, Berke Barajı'nın bugünkü fiyatlarla 1,5 katrilyona malolduğunu ilan ettiler. Uzanlar'ın maliyeti şişirerek, 470 milyon dolar örtülü kazanç sağladıkları anlaşıldı. Bu oyunla kasalarına indirdikleri parayı, 'yatırıma gitmiş' göstererek, vergiden de kaçırdılar.
8. Bir cepten bir cebe aktardılar
ÇEAŞ'ın karlarını, Berke Barajı'nın yapımına aktarılmış gibi göstererek, küçük ortaklardan karları kaçıran Uzan Grubu, bu operasyonu kendilerine ait iki bankayı kullanarak gerçekleştirdi. ÇEAŞ'ın kaynaklarını kendi bankaları İmar Bankası'na düşük faizle yatıran ve buradan büyük kazanç sağlayan Uzanlar, Berke Barajı ve diğer yatırımları için yine kendilerine ait İmar Off Shore'dan yüksek faizle para kullandılar. Böylece bir bankalarına ucuz kaynak sağladılar, diğer bankalarından ise pahalı para sattılar. Uzanlar'ın bu oyunu SPK raporu ile belgelendi.
9. 2,5 milyon dolarlık transfer
Uzanlar'ın kara para operasyonları bununla da sınırlı kalmadı. Uzan Grubu, İş Bankası Mecidiyeköy Şubesi'nde bulunan 52798 nolu USD hesabından New York'taki HSBC Bank hesabına 2 milyon 360 bin dolar transfer etmek istedi. İş Bankası 'ret' cevabı verdi. Para Telsim'e çalıştığı iddia edilen Meksika uyruklu lı'nın aynı şubedeki hesabına, sonra da başka bir yabancı şirketin New York'taki hesabına aktarılacaktı. Para havale edilmek istenildiğinde HSBC'den İş Bankası'na bir cevap geldi: "Uzanlar Amerikan bankalarının 'kara para listesinde' yer alıyor. üstelik operasyondaki isimler de şüpheli. Bu para ile ilgili kara para araştırmasından sonra gelecek cevap çerçevesinde havalenin gerçekleşmesi konusunda cevap verebiliriz."
10. İş Bankası geri çevirdi
İş Bankası yetkilileri de durumu Uzanlar'a bildirerek araştırma bitmeden paranın transferinin mümkün olmadığını anlattı. Uzanlar, bankanın yetkililerine bu paranın başlangıç olduğunu, devamının da aynı şubeden transfer edilebileceğini ve İş Bankası'na da maddi olarak kazanç sağlanabileceğini söylediler. İş Bankası yetkilileri teklifi kabul etmedi. Bunun üzerine Uzanlar, iş Bankası'na karşı tehdit ve yıldırma kampanyası başlattı.
11. Dosya savcılıkta
19 Eylül'de Uzanlar'ın avukatları hesaptaki blokajın kaldırılması için itiraz ettiler. Ancak şişli 5. Asliye Ceza Mahkemesi, 20 Eylül'de aldığı kararla blokajın sürmesine karar verdi. Uzanlar'ın dosyası şimdi savcılığın incelemesinde. Savcılık Mali Suçları Araştırma Kurulu'ndan gelecek kararı bekliyor. Bu arada şişli 1. Sulh Ceza Mahkemesi, Uzanlar'ın parasıyla ilgili olarak "kara para aklanmasıyla ilgili ciddi emareler" bulunduğu iddiasıyla işlem yapılmasını istiyor.
10. MASAK inceleme başlattı
İş Bankası yetkilileri, Türkiye'deki karapara hareketlerini araştıran Mali Suçları Araştırma Kurulu'na (MASAK) Uzanlar'ın para hareketleriyle ilgili durumu bildirdi. Şimdi bu kurul Uzanlar'ın parasının kara para olup olmadığını araştırıyor. MASAK, kara para kuşkularını ciddi bularak, Bankalar Yeminli Murakıpları'ndan inceleme istedi. Bu incelemenin sonuçlanmasının arkasından olayın savcılığa intikal ettirilmesi bekleniyor.
EKONOMİ
