Tayvan-Çin gerilimi: Grafiklerle krizi anlama rehberi

Çin, ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyaretini 'son derece tehlikeli' olarak nitelendirerek kınadı. Pelosi'nin gezisi, ABD'ten Tayvan'a son 25 yılda yapılan en üst düzey ziyaret.

Çin, Tayvan'ı, sonunda yeniden Pekin'in kontrolü altında olacak ayrılıkçı bir eyalet olarak görüyor. Tayvan ise kendisini, anayasası ve demokratik yollardan seçilmiş liderleriyle bağımsız bir ülke olarak tanımlıyor.

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Tayvan ile yeniden birleşmenin gerçekleşmesi gerektiğini söyledi ve bunu başarmak için güç kullanımı ihtimalini dışlamadı.

Tayvan nerede?

Tayvan, Çin'in güneydoğu kıyılarından yaklaşık 100 mil (160 km) uzaklıkta bir ada. ABD dış politikası için çok önemli olan birinci ada zincirinin içinde.

Bazı Batılı uzmanlar, Çin, Tayvan'ı ele geçirmesi halinde, Batı Pasifik bölgesinde daha fazla güçleneceğini ve muhtemelen Guam ve Hawaii'deki ABD askeri üslerini de tehdit edebileceğini öne sürüyor. Ancak Çin, niyetinin tamamen barışçıl olduğunda ısrarlı.

Tayvan her zaman Çin'den ayrı mıydı?

Tayvan'ın lk olarak 17. yüzyılda, Çing (Qing) Hanedanı'nın yönetiminde Çin'in kontrolü altına girdiği öne sürülüyor. 1895'teki Birinci Çin-Japon savaşını Japonya kazandı. Çin de adayı Japonya'ya verdi.

Japonya, İkinci Dünya Savaşı'nı kaybettikten sonra 1945'te Çin adada kontrolü ele aldı.

Ancak Çin anakarasında Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçi hükümet güçleri ile Mao Zedong'un Komünist Partisi arasında iç savaş başladı.

1949'da savaşı kazanan komünistler Pekin'de kontrolü ele geçirdi.

Çan Kay Şek - ve milliyetçi partiden geriye kalanlar - Komintang olarak bilinirler - Tayvan'a kaçtı ve on yıllar boyunca adada hüküm sürdü.

Çin, Tayvan'ın aslen bir Çin eyaleti olduğunu söylemek için bu tarihe işaret ediyor. Tayvanlılar ise hiçbir zaman 1911 devriminden sonra kurulan modern Çin devletinin veya 1949'da Mao Zedong tarafından kurulan Çin Halk Cumhuriyeti'nin bir parçası olmadıklarını vurguluyor.

Kuomintang o zamandan beri Tayvan'ın en önde gelen siyasi partilerinden biri oldu, tarihinin önemli bir bölümünde adayı yönetti.

Şu anda sadece 13 ülke (artı Vatikan) Tayvan'ı egemen bir ülke olarak tanıyor.

Çin, diğer ülkelere Tayvan'ı tanımamaları veya tanıma anlamına gelen herhangi bir şey yapmamaları için ciddi diplomatik baskı yapıyor.

Tayvan Savunma Bakanı, Çin ile ilişkileri için "Son 40 yılın en kötüsü" değerlendirmesini yaptı.

Tayvan kendini savunabilir mi?

Çin, ekonomik bağları güçlendirmek gibi askeri olmayan yollarla "yeniden birleşme" sağlamaya çalışabilir.

Ancak herhangi bir askeri çatışmada, Çin'in silahlı kuvvetleri Tayvan'ınkileri gölgede bırakacaktır.

Çin'in ABD'den sonra en fazla savunma harcaması yapan ülke ve deniz gücünden füze teknolojisine, hava kuvvetlerinden siber saldırılara kadar birçok kapasiteye sahip.

Çin'in askeri gücünün çoğu başka yerlere odaklanmış durumda, ancak örneğin aktif görevli personel açısından genel olarak iki taraf arasında büyük bir dengesizlik var.

Bazı Batılı uzmanlar Tayvan'ın bir çatışmada en iyi ihtimalle Çin'in saldırısını yavaşlatmayı, Çin özel kuvvetlerinin kıyıya inmesini önlemeyi ve dışarıdan yardım beklerken gerilla saldırıları düzenlemeyi hedefleyebileceğini tahmin ediyor.

Bu yardım, Tayvan'a silah satan ABD'den gelebilir.

Şimdiye kadar Washington'ın "stratejik belirsizlik" politikası, ABD'nin bir saldırı durumunda Tayvan'ı nasıl savunacağı veya koruyacağı konusunda kasıtlı olarak açık olmadığı anlamına geliyordu.

Diplomatik olarak, ABD şu anda "Tek Çin" politikasına sadık kalarak sadece Pekin'deki Çin hükümetini tanıyor ve Tayvan yerine Çin ile resmi bağ kuruyor.

Ancak Mayıs ayında ABD Başkanı Joe Biden, Washington'ın tutumunu sertleştirmiş göründü. ABD'nin Tayvan'ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorulduğunda Biden, "Evet" yanıtını verdi.

Beyaz Saray daha sonra, Washington'ın tutumunu değiştirmediği konusunda ısrar etti.

Durum kötüye mi gidiyor?

2021'de Çin, tek taraflı ilan edilen ve yabancı uçakların ulusal güvenlik çıkarları doğrultusunda tanımlandığı, izlendiği ve kontrol edildiği bir alan olan Tayvan Hava Savunma Bölgesi'ne askeri uçak göndererek baskıyı artırıyor gibi görünüyordu.

Tayvan, 2020'de uçakların sınır ihlallerine ilişkin verileri kamuoyuna açıkladı.

Rapor edilen uçak sayısı, tek bir günde 56 ihlal ile Ekim 2021'de zirve yaptı.

Tayvan dünyanın geri kalanı için neden önemli?

Tayvan ekonomisi son derece önemli.

Telefonlardan dizüstü bilgisayarlara, saatlere ve oyun konsollarına kadar dünyanın günlük elektronik ekipmanlarının çoğu, Tayvan'da üretilen bilgisayar çipleri tarafından desteklenmekte.

Bir ölçüye göre, tek bir Tayvanlı şirket - Taiwan Semiconductor Manufacturing Company veya TSMC - dünya pazarının yarısından fazlasına egemen.

Çin'in Tayvan'ı alması, Pekin'e dünyanın en önemli endüstrilerinden biri üzerinde bir miktar kontrol sağlayabilir.

Tayvanlılar endişeli mi?

Çin ve Tayvan arasındaki son gerilimlere rağmen, araştırmalar birçok Tayvanlı'nın nispeten gelişmelerden endişe duymadıklarını gösteriyor.

Tayvan Kamuoyu Vakfı'nın Ekim 2021'deki kamuoyu araştırmasın halka, sonunda Çin ile savaş çıkacağını düşünüp düşünmediklerini sormuştu. Araştırmaya katılanların yaklaşık üçte ikisi (% 64,3) bu soruya "Hayır" yanıtını vermişti.

Ayrı bir araştırma ise Tayvan'daki çoğu insanın kendini Tayvanlı olarak tanımladığını ve belirgin bir şekilde farklı bir kimliği benimsediğini gösteriyor.

1990'ların başından beri Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafından yürütülen anketler, kendilerini Çinli veya hem Çinli hem de Tayvanlı olarak tanımlayanların oranının düştüğünü ve çoğu insanın kendilerini Tayvanlı olarak tanımladığını gösteriyor.

Kaynak: BBC Türkçe