Seçilmiş başkan seçimden sonra ölürse ne olur?
08.11.2024 - 10:43 | Son Güncellenme:
milliyet.com.tr
ABD seçimleri dünya genelindeki seçim sürecinden farklı işliyor, bu da seçimlerle Başkan'ın aktif olarak göreve başlaması arasında uzun bir zaman dilimi bırakıyor. Bu olasılığın "ABD tarihinde örneği var mı?" "Seçilmiş başkan ölürse ne olur?" gibi soruların cevabı şöyle...
DIŞ HABERLER SERVİSİ - Seçim sürecinde hem düşünce kuruluşları ve akademisyenler hem ABD hem dünya basını şimdiye kadar Amerika tarihinde hiç görülmeyen sadece 'Scandal' gibi politik temalı televizyon dizilerinde görülen bu olasılıkla ilgili yasal opsiyonları araştırdı.
ABD'li düşünce kuruluşu Brookings Enstitüsü'nden Amerika seçim politikaları uzmanı Elaine C. Kamarck, "Biliyorum, biliyorum, bu korkunç bir soru" diyerek başladığı araştırma yazısında bu sorunun cevabını arayanlardan. Kampanya sırasında Pennsylvania'da gerçekleşen Trump'a yönelik suikast girişimi de bu soruyu akıllara getirmişti.
Guardian uzmanlarına göre de bu soruya cevap vermek için önce başkanlık seçim sürecinin nasıl işlediğini hatırlamak gerekiyor. Beyaz Saray'ı kazanmak için özellikle şu günlerde tüm dünyanın çok iyi bildiği gibi seçim kurulundaki seçmen (delege) çoğunluğunu yani 270 oyu toplaması gerekiyor. Yani seçimlerde aslında vatandaş oyları direkt olarak başkanı değil, her eyaletten iki partinin de başkanı seçmekle görevli olacak seçim kurulu üyelerini seçiyor. Örneğin Nevada eyaleti ülke genelindeki 538 seçim kurulu üyesi arasından 6 seçim kurulu üyesine sahip bir eyalet. Nevada'yı Trump aldığında buradaki 6 seçim kurulu üyesi Cumhuriyetçi Parti'den atanmış ve böylece Trump'ın Aralık ayında yapılacak ve seçim kurulu üyelerinin oy kullacağı asıl resmi seçimde bu eyaletten 6 garanti oyu olmuş oluyor. Bu yıl seçim kurulu üyelerinin oy kullanma işlemi 17 Aralık'tan önce gerçekleşecek.
NEDEN 'SEÇİLMİŞ BAŞKAN' DENİYOR?
Son ABD seçim sonuçlarını takip edenler, Trump oyların çoğunluğunu garantilediğinde, rakibi Kamala Harris dahil herkesin ondan 'seçilmiş başkan' olarak bahsettiğine dikkat etmiştir. ABD'de bu ifade, seçim sonuçlarına göre kazanan adayın göreve başlaması iki aydan fazla süreceği ve o sürede mevcut başkanın hala görevde olması nedeniyle kullanılan bir ifadedir. Aynı zamanda demokrasiye ve halk iradesine vurgu yapar.
HİÇ 'SEÇİLMİŞ BAŞKAN' ÖLDÜ MÜ?
Hayır. ABD'de her seçim dönemi Kasım ayının ilk Salı günü yanig seçim günü ile 20 Ocak'taki göreve başlama töreni arasındaki dönemde hiçbir seçilmiş başkan ölmedi. Ancak seçim gününden sonra ölen kaybeden bir başkan adayına dair bir örnek var. 1872'de Demokrat başkan adayı Horace Greeley, Ulysses S Grant'e seçimi kaybettikten sonra öldü. Bu tarihte seçim kurulu henüz resmi olarak başkanı seçmemişti. Greeley'in ölümü zaten kaybettiği için sonucu etkilemese de, kazandığı 66 seçim kurulu oyunu ne yapacağı konusunda bir tartışma vardı. Çoğu seçmen başka bir adaya oy vermeyi seçti ve ABD Kongresi ölen Greeley için kullanılan üç oyu saymamayı seçti.
Ancak bu bile ABD tarihine 'tartışmalı bir karar' olarak geçti. Bir grup hukukçu ve siyasi, bu kararın 20. değişiklik onaylanmadan önce gerçekleştiği için, emsal olarak alınmaması gerektiğini söylüyor. Diğerleri ise, oylar sonucu etkileseydi Kongre üyelerinin konuyu farklı şekilde kararlaştırabileceklerini savunuyor.
PEKİ ANAYASA NE DİYOR?
ABD anayasasının seçim yasasının 20. değişiklik maddesinin 3. fıkrası şöyle diyor: "Başkanın görev süresinin başlangıcı için belirlenen zamanda gerçekleşir, seçilmiş Başkan ölmüşse, seçilen Başkan Yardımcısı, Başkan olur." Ancak kazanan bir adayın ne zaman başkan seçilmiş olacağı konusunda bazı tartışmalar var. Seçmenler 17 Aralık'ta oy kullandıktan sonra mı yoksa Kongre'nin ortak oturumunda 6 Ocak'ta seçim oyları sayılana kadar mı?
Etik ve hukuki görüşler başkan yardımcısının da 'seçilmiş' olduğunu savunuyor ve bu görevin yine 'seçilmiş başkan yardımcısına' verilmesini öngörüyor. Ancak böyle bir durumda mevcut başkanın (şu an için Joe Biden), seçim kuruluna kimi işaret edeceği de önemli. Konuyla ilgili etik tartışmaların devam etmesi mevcut başkanın etki gücüne de bağlanıyor. Bu durumda yeni bir seçim yapılması ya da ölen başkandan sonra en çok oyu alan adayın başkan olması gündeme gelebilecek olasılıklar arasında görülüyor. ABD Kongresi'nin 2020 tarihli , başkan ve başkan yardımcısı seçilen kişinin seçim oyları verildikten sonra seçildiğini savunuyor," 2020 Kongre Araştırma Servisi yazısında belirtildiği gibi. Ancak yasanın kendisi bazı belirsizlikler bırakıyor.
SEÇMENLER NE DÜŞÜNEBİLİR?
Bu şekilde beklenmedik bir senaryo olması halinde, başkan yardımcısı seçeneği için halkın yine de 'biz ona değil, başkan adayına oy verdik' deme hakkı bulunuyor. Aslında ABD seçim kampanya sürecinde başkan adayının 'running mate'i (yarış arkadaşı) olarak tanıtılmasının bir nedeni de bu. Çünkü ABD Başkanı'nın ölmesi durumunda da yerine direkt olarak başkan yardımcısı geçiyor.
ABD'li tarafsız düşünce kuruluşu Protect Democracy'de politika savunucusu olan Holly Idelson, bir başkan adayının ölümü veya başkanlıktan çekilmesi durumunda bir "kriz atmosferi" olasılığını etkisiz hale getirmek için eğitim ve kamuoyu farkındalığının kritik öneme sahip olacağını söylüyor ve ekliyor:
"Evet, ortaya çıkabilecek benzeri görülmemiş senaryolar var ve evet, yasanın nasıl uygulanacağı konusunda gerçek soru işaretleri olabilir. Böyle bir olasılıkta çabalarımızı gereksiz endişe yaratmaktan ziyade düzeni sağlamaya teşvik etmeye odaklamalıyız."
