‘Kural tanımaz’ bir dâhi: Zuckerberg!

Pelin Aykın -  Dünyanın en büyük sosyal ağı olan Facebook’u kuran, bilgisayar programcısı ve girişimci Mark Zuckerberg, bir süredir skandal ifşaatlarla gündeme gelirken, birkaç gündür “kendi sanal evreniyle” adından söz ettiriyor. “Instagram” ve “WhatsApp” gibi popüler uygulamaları da satın alarak Facebook’u bir “sosyal medya imparatorluğu”na dönüştüren Zuckerberg, en son, şirketin adını da “Meta” olarak değiştirdi. Tabii bunun, şirketle ilgili çıkan skandal haberler sonrası “kaybettiği itibarı geri kazanmaya” yönelik olduğu da söylenmiyor değil...

Her şeye rağmen kabul etmemiz gerekiyor ki, Zuckerberg, 17 yıldır Facebook ile sosyal medyaya başka bir boyut kazandırmayı başardı. Hatta bunun ötesine geçmek için yeni bir atılım da yaptı. Zuckerberg, hafta içinde, gelecek 10 yılda “sanal gerçeklik” merkezli eğlence, iş ve sosyal hayat platformlarını kapsayacak “metaverse” adlı sanal evreni inşa edeceğini duyurarak da hem şirket hem de dünya için yeni bir sayfa açtı. Hakkındaki olumsuz eleştirilere ve istifa çağrılarına inat, “yeni bir evrenle” teknoloji dünyasını sarsacağının sinyallerini verdi. Yani anlayacağınız, Zuckerberg “yine yapacağını yaptı.”

‘Mesajlaşma’yla başladı

1984’te ABD’nin New York kentinde doğan Mark Zuckerberg’in girişimci, korkusuz ve “kuralsız” kişiliği, çocukluğuna dayanıyor. Öyle ki henüz 12 yaşındayken programlama dili “Atari Basic”i kullanarak “Zucknet” adını verdiği bir mesajlaşma programı oluşturmuştu. Bu o kadar kullanışlıydı ki, Zuckerberg’in diş hekimi olan babası programı, ofisindeki asistanın kendisine gelen hastaları mesajla bildirmesi için kullandı. Ailesi, Zuckerberg ile çalışması için bir bilgisayar öğretmeni bile tuttu. Ancak öğretmen, öğrencisinin hızına yetişmekte zorlanıyordu. Arkadaşlarıyla sadece eğlence için bilgisayar oyunları da üreten Zuckerberg, lisedeyken Mercy College’da bilgisayar lisansüstü dersi aldı. Aynı dönemde “Synapse” adını verdiği müzik yazılımı Pandora’nın erken bir sürümünü üretti. AOL ve Microsoft gibi birçok şirket, yazılımı satın almak ve Zuckerberg’i liseden mezun olmadan önce kapmak için uğraştı. Ancak teklifleri reddeden Zuckerberg, Harvard Üniversitesi’nde bilgisayar bilimi okumaya başladı.

Harvard günleri

Harvard Üniversitesi’nde de rahat durmayan Zuckerberg, öğrencilerin, diğer kullanıcıların ders seçimlerine göre derslerini seçmelerine yardımcı olan “CourseMatch” adlı bir program oluşturdu. Ayrıca kampüsteki iki öğrencinin fotoğraflarını karşılaştıran ve kullanıcıların hangisinin daha çekici olduğuna oy vermelerine izin veren “Facemash”ı geliştirdi. Program çok popüler oldu. Ancak Zuckerberg, Facemash’te Harvard’daki öğrencilerin fotoğraflarını bulmak için üniversitenin veri tabanına girince disipline verildi, okul yönetimi siteyi kapattı. Zuckerberg öğrenci arkadaşları Divya Narendra’nın yanı sıra Cameron ve Tyler Winklevoss adlı ikizlerle “Harvard Connection” adını verdikleri bir sosyal ağ sitesi fikri üzerinde çalıştı. Amaç, Harvardlılar için bir tanışma sitesi oluşturmaktı. Zuckerberg ise, kendi sosyal ağ sitesi Facebook’u kurmak için projeyi bıraktı.

Facebook’un yükselişi

Zuckerberg ile arkadaşları Dustin Moskovitz, Chris Hughes ve Eduardo Saverin, kullanıcıların kendi profillerini oluşturmalarına, fotoğraf yüklemelerine ve diğer kullanıcılarla iletişim kurmalarına olanak tanıyan Facebook’u kurdu. Grup, siteyi Harvard Üniversitesi’ndeki bir yurt odasından Haziran 2004’e kadar yönetti. O yıl Zuckerberg üniversiteyi bıraktı ve şirketi Kaliforniya’ya taşıdı. 2004 sonunda Facebook’un 1 milyon kullanıcısı vardı. 2005 yılında Zuckerberg’in girişimi, risk sermayesi şirketi Accel Partners’tan büyük destek aldı. Accel, ağa 12.7 milyon dolar yatırdı. 2006’da Yahoo!’nun 1 milyar dolarlık satın alma teklifini geri çeviren Facebook, ertesi yıl yüzde 1.6 hisse için 240 milyon dolar ödeyen Microsoft’la anlaştı. Mayıs 2012’de Facebook, 16 milyar dolarlık ilk halka arzını gerçekleştirdi ve bu da en büyük internet halka arzı olarak tarihe geçti.

Defalarca suçlandı

Facebook’un kurulduğu 2004’ten 2010’a kadar, başarı grafiği sürekli artış gösteren Zuckerberg, pek çok skandalla da gündeme geldi. İlk olarak, Harvard’da okurken “Harvard Connection” projesinde yüzüstü bıraktığı Narendra ve Winklevoss kardeşler tarafından dava edildi. 2006’da Zuckerberg’in kendi fikirlerini çaldığını iddia eden Harvard Connection ekibi, iş kayıplarının tazminini talep etti. Zuckerberg asıl fikrin tamamen farklı olduğunu iddia etse de, açığa çıkan özel mesajlar, onun Harvard Connection’ın fikri mülkiyetini kasıtlı olarak çalmış ve Facebook kullanıcılarının özel bilgilerini arkadaşlarına sunmuş olabileceğini ortaya çıkardı. Sonunda 1.2 milyon Facebook hissesi ve 20 milyon dolar nakit karşılığı anlaşmaya varıldı. Zuckerberg ve Facebook, pek çok kez kullanıcıların özel bilgilerini üçüncü taraflara sızdırma suçlamasıyla karşı karşıya kaldı. 2008’deki bir davada, Facebook’un, kullanıcıların davranışlarını izinleri olmadan analiz ettiği ve yayınladığı iddia edildi. 2011’de yazılım şirketi “Symantec”, Facebook ile entegre uygulamaların, kullanıcıların kişisel verilerini üçüncü taraflara sızdırdığını tespit etti. 2016 ABD başkanlık seçimlerine kadar sahte haber yayınlarının çoğalması nedeniyle de eleştirildi.

5 milyar dolar ceza

“Cambridge Analytica” belgelerinde, Donald Trump’ın 2016 seçim kampanyasıyla bağlantılı veri firması olan Cambridge Analytica’nın, kullanıcıları uyarmadan 87 milyon Facebook profilinden bilgileri kullandığı ortaya çıktı. Olayın ardından şirket hisseleri yüzde 15 düştü. Zuckerberg, şirketin tüm uygulamalarını araştıracağını ve  hangilerini kapatabileceklerini açıklayacağını tahahhüt etti. İstifası istenen Zuckerberg ABD Kongresi’nde ifade verdi. Facebook’a veri ihlali nedeniyle 5 milyar dolarlık ceza verilirken, bu ceza, dünyanın en büyük gizlilik ve veri ihlali cezası olarak kayda geçti.

Servetinin yüzde 50’sini bağışlayacak

Mark Zuckerberg, 2010’da “Time” dergisince “Yılın Kişisi” seçildi ve 2013’te Facebook, ilk kez “Fortune 500” listesine girdi. O tarihte 28 yaşındaki Zuckerberg, listedeki en genç CEO oldu. Facebook’un 2016 ABD seçimleriyle bağlantısı ve Cambridge Analytica skandalı etrafındaki olumsuz halkla ilişkiler, ilerlemeyi “ilginç bir şekilde” yavaşlatmadı. Facebook hisseleri, 6 Temmuz 2018’de rekor seviyeye ulaştı. Artış, Zuckerberg’i dünyanın en zengin üçüncü kişisi yaptı. Günümüzde 116.2 milyar dolarlık serveti olan Zuckerberg, dünyanın en zengin 5’inci kişisi.

Öte yandan, Zuckerberg, yaşamı boyunca servetinin en az yüzde 50’sini bağışlayacağına dair, seçkin iş insanlarının gönüllü olduğu “Söz Verme” taahhüdünü imzaladı. 2015’te Zuckerberg ve eşi Priscilla Chan, iki kızlarının Facebook hisselerinin yüzde 99’unu hayır kurumlarına bağışlayacağına dair açık bir mektupla söz verdi.

Eski çalışan ifşa etti

Facebook’un eski çalışanı Frances Haugen, bu yılın başında şirketten ayrılırken kopyaladığı pek çok belgeyi “Wall Street Journal” gazetesine sızdırdı.Belgelerde, ünlülerin ve siyasetçilerin Facebook hesaplarına şirket tarafından farklı muamele edildiği ya da hiç kontrol edilmediği gibi bilgiler yer aldı.

Belgelerde, Facebook’un, Instagram’ın gençlerin psikolojisini olumsuz etkileyen “toksik bir ortam” haline geldiğini gösteren araştırmalara rağmen önlem almadığı bildirildi. ABD Kongresi’ne ifade veren eski çalışan, şirketin çocuklara zarar verdiğini ve demokrasiyi zayıflattığını belirterek Facebook’un insanlara değer vermediğini, sadece parayı düşündüğünü söyledi.

Instagram ve WhatsApp ile tekelleşme suçlaması

Facebook, Instagram’ı 2012’de, WhatsApp’ı ise 2014’te satın aldıktan sonra, Avrupa ülkelerinin rekabet kurullarınca “sosyal medyayı tekelleştirme” suçlamasıyla karşı karşıya kaldı. Ayrıca, Instagram ve WhatsApp kullanıcılarının bilgilerinin de Facebook’un eline geçmesi ciddi bir kişisel veri gizliliği sorununa yol açtı. Bazı Avrupa ülkeleri, Facebook’un kullanıcıların bilgilerine erişebilirliğini kısıtlayan yasalar çıkarırken, şirketten sızan dahili belgeler, Facebook’un politikacıları veri gizliliği yasalarına karşı lobi yapmaya teşvik ettiğini ortaya koydu.

2019’dan bu yana Amazon bulut sunucularında yüz milyonlarca Facebook kullanıcısının bilgisi açığa çıkarken, 1.5 milyon kullanıcısının e-postalarını rızaları olmadan kaydettiği anlaşıldı. WhatsApp’ta gizlenen kötü amaçlı yazılım nedeniyle 25 milyon Android telefon kullanıcısının bilgileri çalınırken, bilgisayar korsanlarına yönelik bir internet sitesinde 500 milyondan fazla Facebook kullanıcısına ait bilgiler bulundu. Tüm bunlar da, şirkete olan güveni derinden sarstı.

2018’de, Facebook’un Myanmar’daki askeri yetkililerce, Arakanlı Müslüman azınlığa karşı soykırımı kışkırtmak için kullanıldığı ortaya çıktı. Facebook, ırkçı grupların sayfalarına yer vermesi, Kovid-19 pandemisinde aşı ve maske karşıtı içerikleri yayımlaması, geçtiğimiz Ocak ayında ABD Kongre baskını için örgütlenme aracı olarak kullanılması nedeniyle eleştirildi. Facebook daha sonra bu tip zararlı içerikleri denetleyen ve yayından kaldıran bir mekanizmayı devreye soktuğunu duyurdu.

Tuvalet sırasında tanıştılar

Mark Zuckerberg, Harvard Üniversitesi’nde bir partide tuvalet sırası beklerken tanıştığı ve Çinli mülteci bir aileden gelen tıp öğrencisi Priscilla Chan ile 2012’den beri evli. Chan, hâlâ aynı tip kıyafetler giyen, sürekli bilgisayarla ilgilenen Zuckerberg’i ilk görüşte “sıkıcı ve kural tanımaz” bulduğunu ve kendisi gibi kurallara sadık bir insan için fazla “asi” olduğunu söyledi. Zaman geçtikçe birbirlerine ne kadar benzediklerini fark eden çift, 2012’de Palo Alto, Kaliforniya’daki evlerinde gizlice evlendi. Çift, yaklaşık 100 kişiyi Chan’ın tıp fakültesinden mezuniyetini kutlamak için evlerine çağırdı. Ancak konuklar mezuniyet partisinin aslında çiftin düğünü olduğunu sonradan anladı. Mark Zuckerberg ve Priscilla Chan’ın Max ve August adında iki kızı var.