Ali Bongo: Darbe ile görevden uzaklaştırılan Gabon lideri kim?

Kimileri onu, petrol zengini ülkeyi yönetmeyi doğuştan kendi hakkı olarak gören şımarık ve çapkın bir prens olarak anlatıyor. Gençliğinde funk müzik albümü de yapan Ali Bongo, sonrasında babasının yerine geçmiş ve ailesinin neredeyse 56 yıldır devam hükümdarlığının son yüzü olmuştu. Destekçilerine göre ise o bir devrimciydi; ekonomiyi yer altı zenginliklerine dayalı olmaktan çıkarmak isteyen ve ülkesi Gabon'un uluslararası saygınlığını iddialı bir çevre koruma programı ile artırmaya çalışan bir liderdi. Ancak askeri darbe, iki milyondan fazla insanın yaşadığı bu ülkede var olan gerilimi yüzeye çıkardı. 

Askerlerin ilk yaptığı açıklamalardan biri Cumartesi günü yapılan seçimin iptal edildiğine yönelikti. Muhalefet Ali Bongo'nun yeniden cumhurbaşkanı seçildiğinin ilan edildiği seçimde hile olduğunu savunuyor. Darbeci askerler, Bongo'yu ev hapsine de aldı.

Ali Bongo, Şubat 1959'da komşu ülke Kongo’nun Brazzaville kentinde Alain Bernard Bongo ismiyle doğdu. Doğumu bile ülkede tartışmalı konulardan biriydi. Nijerya'daki iç savaşta bu ülkenin güneydoğusunda yetim kalarak evlat edinildiğine dair söylentiyi hep reddetti.

Çocuk yaştaki Alain Bernard, babası Omar Bongo 1967'de Gabon'un kontrolünü eline aldığı sırada daha ilkokuldaydı. Hayatının ilerleyen dönemlerinde onu rahatsız edecek eleştiriler çocukluk dönemlerini de kapsadı.

Fransız tarihçi ve Gabon siyaseti uzmanı François Gaulme, BBC'ye “Neredeyse başkanlık sarayında gözlerini açtı. Babası başkan olduğunda daha sekiz yaşındaydı" diyor. Gaulme, başkentteki en iyi okullara gitmesi ve ülkenin yerel dillerini öğrenmemesinin daha sonra eleştirildiği konular arasında olduğunu hatırlatıyor.

Ali Bongo, dokuz yaşındayken Paris'in lüks banliyösü Neuilly'de özel bir okula gönderildi ve daha sonra da üniversitede hukuk okuduğu ünlü Sorbonne'a gönderildi. Gabon dışındaki geçirdiği çocukluk ve gençlik yılları, onun ülkesinde bir ‘yabancı’ olarak görülmesine yol açtı.

Alain Bernard, henüz 14 yaşındayken babası ile birlikte Müslüman oldu ve o Ali babası Omar ismini aldı. Ailelerinin diğer üyeleri İslam dinini seçmedi. Babasının bu kararı, geniş kesimlerce Müslüman ülkelerden yatırım çekmenin bir aracı olarak yorumlandı. Hıristiyan inancına göre vaftiz edilmemiş olan Bongo, din değiştirmesi için manevi nedenleri olduğunu savundu.

FUNK MÜZİK VE MASONLUK

Ali Bongo'nun hayatında siyasetten başka şeyler de oldu. Annesi Gabonlu şarkıcı Patience Dabany'den ona miras kalan müziğe ve futbola tutku duyuyordu.

Gençliğinde ‘playboy’ olarak kazandığı şöhret, prodüktörlüğünü funk efsanesi James Brown'ın menajeri Charles Bobbit'in üstlendiği 1977 tarihli ‘A Brand New Man’ albümünü piyasaya sürmesiyle pekişti. Albüme ismini veren şarkıda Bongo şu sözleri söylüyordu: "Bırak sevgilin olayım, dünyanın sonuna kadar her şeyin olayım"

Albümün çıkışından dört yıl sonra dikkatini siyasete çevirdi. Babasının hükümetinde 10 yıl boyunca savunma bakanı olarak görev yaptı.

Bundan önce, 1989'da Gabon'un dışişleri bakanı olarak atanmış ancak bakanların 35 yaşın üzerinde olması zorunluluğu getiren anayasa değişikliği nedeniyle üç yıl bu koltukta oturabilmişti. O sırada 32 yaşındaydı. Ancak ilk yıllarda babasının doğal halefi olarak görülmüyordu. Siyaset bilimci Gaulme, Gabon halkının Ali Bongo'yu ciddi bir aday olarak görmediğini anlatıyor:

"Ama göründüğünden daha hesapçı olduğu ortaya çıktı. İnsanlar onun siyasette ciddi olabileceğini ilk kez orduyu yeniden yapılandırdığı zaman gördü." Babası 2009'da öldüğünde Gabon halkı hala ikna olmamıştı.

Ancak Ali Bongo seçim için eyalet ziyaretleri yaparken daha halktan bir görüntü ile kampanya yürüttü ve seçimde oyların yüzde 42'sini alarak cumhurbaşkanı seçildi. Seçim zaferi için "Ben makamımı kazandım, bu benim kucağıma düşmedi" dedi. Buna karşın görevde kaldığı süre boyunca meşruiyeti muhalifleri tarafından sorgulandı.

Hakkındaki iddialar 2016 yılındaki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, rakibi ve aynı zamanda kız kardeşinin iki çocuğunun babası olan Jean Ping’in adaylığıyla bir kez daha gündemin ilk sıralarına oturdu. Afrika Birliği’ne başkanlık yapmış bir isim olan Ping, Bongo’nun oyların yüzde 95’ini aldığı bir eyalet seçiminde hile yapıldığı iddiasında bulundu. 2016 seçimlerini yalnızca 6 bin oy farkla kazandı. İktidardaki Gabon Demokrat Partisi (PDG) tarafından reddedilen hile iddiaları, toplumun bir kısmı tarafından kabul gördü.

YOLSUZLUK İDDİALARI

Hak savunucusu örgütler, Bongo ailesinin Gabon'u “bir aile rejimine” dönüştürdüğünü, doğal kaynaklarını, petrol zenginliğini ve yağmur ormanlarını yağmaladığını iddia ediyor. Ülkenin muhalefetteki siyasetçileri de, Bongo ailesinin üyelerini kamu parasını zimmete geçirmek ve ülkeyi kendi özel mülkleri gibi yönetmekle suçluyor.

Real Madrid taraftarı Bongo'nun Arjantinli futbolcu Lionel Messi'yi gösterişli bir arabayla başkentte dolaştırdığı fotoğraflar 2017'de manşetlere çıkmıştı.

Fransız polisinin Bongo ailesine yönelik başlattığı 39 mülk ve dokuz lüks arabayı da içeren yolsuzluk dosyası yedi yıl sonra 2017’de kapatıldı. Fransız haber ajansı AFP'nin haberine göre, "haksız kazanç" iddiasına ilişkin yeterli kanıt bulunamadı ve aile üyelerinden herhangi birinin suçlanmadı. Aile soruşturma süresince tüm iddiaları şiddetle reddetti. Bazı gazeteciler Gabon'un elit aileleri arasındaki yakın ilişkileri ve kişisel bağları, çıkar ağlarının kanıtı olarak gösterdi. Afrika’ya Fransızca olarak haber yapan Jeune Afrique sitesi aileyi "derebeylik" olarak tanımladı. Ali Bongo ayrıca, hür Masonlara dahil olması nedeniyle de eleştirildi.

DESTEKÇİLERİ NASIL SAVUNUYOR?

Bongo, Mason olduğunu gizlemeyen birkaç eski Fransız sömürgesi ülke liderinden biriydi. Fransız yazar Vincent Hugeux’ye göre Kongo, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nin de benzer liderleri oldu. Ali Bongo’nun destekçileri, azalan petrol rezervleri karşısında Gabon'un petrole bağımlı ekonomisini çeşitlendirme çabasına dikkat çekiyor.

İngiliz düşünce kuruluşu Chatham House'tan analist Paul Melly, The Guardian'a kamele aldığı yazıda Ali Bongo’nun “yüksek teknoloji dönüşümü yapmış, vasıflı bir ekonomiye sahip bir ülke” amacında olduğunu vurguladı.

Dünya Bankası'nın raporuna göre, bu stratejiye rağmen petrole bağlı sektörler 2020'de GSYİH'nın %38,5'ini ve ülke ihracatının %70,5'ini oluşturdu. Onu eleştirenler, petrol zenginliğini yoksulluk içinde yaşayan kitlelere aktarmak için çok az şey yaptığını da savunuyor.

BBC'ye konuşan Paul Melly, Ali Bongo'nun madencilik alanında yeni yatırımlar yaptığını ve “çevresel açıdan daha sürdürülebilir bir yaklaşım geliştirmek için ciddi bir çaba" gösterdiğine işaret ediyor. Bongo’nun çevre stratejisi, Kongo havzası yağmur ormanlarında Gabon’a ait olan bölümü çevresel anlamda korudu.

2021'de Gabon, yağmur ormanlarını koruyarak karbon salımını azalttığı için ödeme alan ilk Afrika ülkesi oldu. Bongo, daha güçlü bir ekonomi için, kendi bağlantılarını kullanarak; Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi ülkelerden yeni yatırımcılar ve ortaklar bulmak için dünyayı dolaştı. Buna yaparken Fransa ile yakın bağlarını sürdürdü.

Ekim 2018'de bir yatırım konferansı için Suudi Arabistan'a yaptığı ziyaret sırasında felç geçirdi. Neredeyse bir yıl boyunca gözden uzak kaldı, 2019'un başlarında, istifa çağrıları gündemdeyken bir grup isyancı asker darbe girişiminde bulundu ancak başarılı olamadı.

Göreve döndüğünde, bir imaj değişikliğine giderek, kendisini yakın çevresi dahil "hainleri" ve "rantçıları" ortadan kaldırmaya kararlı bir adam olarak tanıttı.- Liderlik etmeye uygun olmayan hasta adam algısını kırmaya çalıştı.

İngiltere Kralı 3. Charles'ın Mayıs ayındaki taç giyme töreninde, bir baston kullanarak yavaş yavaş koltuğuna doğru ilerlemesi tartışma konusu oldu. Bugüne geldiğimizde Bongo ev hapsinde ve askerler geçiş süresince yönetime el koyduklarını söylüyor.

Sokağa çıkan kalabalıklar arasında orduya alkışlayanlar da var. Gabon'da pek çok kişinin değişim arayışında olduğu açık. 56 yıl sonra Bongo ailesinin iktidarı sona ermiş olabilir.