Rehabilitasyonu ilgilendiren birçok hastalık, psikiyatrik rahatsızlıklarla ilişkili. Bu sağlık sorunlarının hem fiziksel hem de ruhsal tedaviyle ortadan kaldırılması şart
Rehabilitasyonun en önemli işlevi, hasarın ve hastalığın iyileştirilmesi, bireyin tedavi sonrası yaşam koşullarına uyum sağlaması. Burada en önemli noktalardan biri, hastalığın yarattığı stresle baş etmek. Bunun için iki temel yaklaşım modeli var. Sorun odaklı yaklaşımlar, daha çok stres etkenini kontrol etmeye yarar. Sorun, alternatif çözümler üretilerek ortadan kaldırılır. Duygu odaklı yaklaşımlarsa tepkiyi kontrol altına alma, sosyal destek arama, sorundan uzaklaşma, sorunu küçültme gibi olumlu yorumlama evrelerini içerir.
Stresin uzun süre devam etmesi durumunda kriz dediğimiz süreç ortaya çıkar. Kriz, çeşitli duygusal zorlamalar sonucu meydana gelen akut ve süresi sınırlı bir ruhsal denge bozukluğu olarak tanımlanır. Daha çok kayıp ve yasla ilişkilidir. Krizin etkilerinin en aza indirilmesinde çeşitli modeller devreye girer:
Davranışçı model
Hastalıkla ortaya çıkan uyum bozucu davranışları azaltmak ve uyum sağlayıcı davranış modelleri geliştirmek üzerine kurulur. Birey hem kişisel hem de toplumsal beceriler geliştirmeye çalışır. Davranışçı model için en iyi örnek Pavlov’un köpeklerle yaptığı deneylerdir. Pavlov deneyinde yemek servisi sırasında zil çalarak köpeklerin zil sesine koşullanmalarını sağlar. Sonraki deneylerde sadece zil sesiyle köpeklerin acıktıkları tespit edilir. İnsan davranışlarında da bu süreç ‘öğrenilmiş çaresizlik’ olarak ortaya çıkabilir. Kişi önceden yaşadığı fiziksel travmalar ve bunlara eşlik eden olaylar nedeniyle ortada travma olmadan aynı tepkileri verebilir. Yani hastalık oluşturucak durum olmadığı halde kişi kendisini fiziksel olarak hasta hisseder.
Kişi, psikolojik olarak eğitilerek fiziksel hastalığıyla başa çıkabilir. Bunun en basit örneği kendi kendimize yaptığımız “Ben iyiyim, hasta değilim, daha iyi olacağım” telkini. Burada kişinin dinsel inançları da rol oynar. İnanarak edilen dua ve ibadetlerin bu alanda yardımcı rolleri büyük. Örneğin kişi oruç tutarak hem ruhsal anlamda arındığını hisseder, hem de midesinin dinlenerek gastrit ya da reflü gibi şikayetlerin azaldığını fark eder.
Pozitif ve negatif uyum süreci
Bir hastalığa yakalanma öncesinde daha az stres taşıyan bireylerin hastalıkla daha kolay başa çıktıkları izlendi. Tam tersine sürekli felaket senaryoları üreten bireylerin yaşadıkları ağrıları ve acıları artırdıkları gözlemlendi. Omurilik felci geçiren bireylerde yapılan bir çalışmada daha esnek kişilik yapısı taşıyan bireylerin aşırı kontrollülere göre omurilik felci sonrası oluşan hastalıklara daha kolay adapte oldukları tespit edildi.
Çağımızın en önemli psikiyatrik sorunları depresyon ve kaygı bozukluğu, hastalık durumlarında ortaya çıkabilir ya da var olan hastalık tablosunu ağırlaştırabilir. Özellikle yoğun bakım ünitelerinde bireyin yer, zaman, kişi yönelimini bozan süreçler ve yaşanan yoksunluk durumları kaygı bozukluklarını tetikleyebilir. İnme sonrasında yüzde 10-60 oranında depresyon izlenirken, omurilik yaralanmalarında bu oran yüzde 22-40 arasında seyreder.
Tedavi için öncelikle ilaç kullanımı tercih edilir. Ancak psikoterapi yöntemleriyle hastalıkla başa çıkma yöntemleri artırılabilir. Kişi özellikle grup psikoterapileri, davranışçı tedaviler ve krize müdahale stratejileriyle daha düşük doz ilaç kullanarak ağrısını kontrol edebilir, fiziksel iyileşme kapasitesini artırabilir.