Zengin mozaiklerin ödüllü ‘evi’

Özgür Çomak/ Özgür Çomak- Cumhuriyet Dönemi’nin ilk kadın arkeologlarından Sebahat Göğüş tarafından 1944 yılında kurulan Gaziantep Müzesi, önce Halkevi’nde, sonra Nuri Mehmet Paşa Camii’nde hizmet vermiş, 1969 yılında ise müze olarak yapılan binasına taşınmıştır.

Zeugma Antik Kenti’nde ve Gaziantep çevresinde gerçekleştirilen kazılar sonucunda gün ışığına çıkarılan Roma ve Geç Roma İmparatorluk dönemlerine ait sanatsal ve görsel değerleri yüksek olan mozaikler haricinde bulunan binlerce eser sebebi ile yeni bir müze binasına ihtiyaç duyulmuştur. Müzenin eser yoğunluğu göz önünde tutularak, Arkeoloji Müzesi’nin eski binasına bitişik olarak yeni eklemeler yapılarak teşhir çeşitliliği arttırılmış ve Müze 24 Haziran 2005’te hizmete açılmıştır. 

2011 yılında açıldı

Geçen yıllar zarfında Gaziantep Arkeoloji Müzesi binasının, teşhir ve tanzim için yetersiz kaldığı ve ziyaretçi yoğunluğunu kaldırmadığı görülmüştür. Özellikle Zeugma Antik Kenti’nde 1999-2000 yıllarında çok yoğun bir şekilde yapılan kurtarma kazıları sonucunda bulunan ve müzeye getirilen mozaikler başta olmak üzere, binlerce arkeolojik buluntunun çağdaş teknikler ile teşhir edilmesi gündeme gelmiştir. Zeugma Antik Kenti’nde ortaya çıkarılanlar ile Gaziantep genelinde yapılan kazılarda bulunan mozaiklerin, kendi mimari dokularına bağlı kalarak teşhir edilmelerinin mümkün olabileceği, yeni bir müze gereksinimi doğmuştur. Teşhirin ana omurgasını Zeugma Antik Kenti mozaikleri oluşturacağı için yapılacak olan yeni müze kompleksinin adının Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi olmasına karar verilmiştir. 9 Mayıs 2008’de temeli atılan Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi’nin açılışı 9 Eylül 2011 tarihinde tamamlanarak gerçekleştirilmiştir.

Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi, çeşitli boyutlarda salon ve kullanım alanlarına sahip olan bir komplekstir.

Bu kompleks çocuk sanat atölyesi, sinevizyon salonu gibi aktif alanların yanı sıra, ziyaretçilerin teşhirde bulunan eserler hakkında bilgi sahibi olabilecekleri bilgilendirici panolar, dokunmatik ekranlar ve sesli rehberlik sistemi ile hizmet vermektedir. Müzenin alt yapısı gelen ziyaretçiler ile çalışan personelin tüm ihtiyaçlarını karşılayacak olanak ve kabiliyete sahiptir. Ziyaretçilerin dinleme ve hatıra eşya alımı yapabileceği dükkân ve kafe de bulunmaktadır. 

Zengin koleksiyon

Zeugma Mozaik Müzesi, kendi sınıfında yapılmış ve sergilenen mozaikler açısından dünyanın en önemli ve en büyük mozaik koleksiyonlarından birisine ev sahipliği yapmaktadır.  Müze teşhirinde, yaklaşık 3 bin metrekare mozaik, 170,32 metrekare duvar resmi ve binlerce arkeolojik buluntu sergilenmektedir. Müzenin teşhir ve tanzimi, mozaiklerin ve diğer arkeolojik eserlerin durumları,  güncel ihtiyaçlar ile teknolojik yenilikler göz önüne alınarak projelendirilmiştir.

Müzenin giriş kısmında Zeugma Antik Kenti’nden getirilen Helenistik Dönem’e tarihlendirilen, büyük boyutlu Athena heykeli yüksekçe bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. A ve B blokları arasında M.S. 2. ve 3. yüzyıllara tarihlendirilen mezar stelleri ve lahitler teşhir edilmektedir.

Bodrum, zemin ve birinci kattan oluşan A Blok’ta yoğunluklu olarak Zeugma kazıları sonucunda bulunan mozaikler, duvar resimleri, heykeller ve savaş tanrısı Mars heykeli sergilenmektedir. Bloğun bodrum katında Zeugma Antik Kenti’nde bulunmuş olan Roma Dönemi hamamına ait mozaikler ve bir latrina (genel tuvalet)  örneği yer almakta; yanında bronzdan yapılmış, kızgın bakışlı, göz bebeklerin çevresi altın ve gümüşten yapılmış, sanatsal değeri yüksek olan savaş tanrısı Mars heykeli sergilenmektedir.

Zemin katın ziyaretçi girişinde, Zeugma Antik Kenti’nde ortaya çıkartılan, Hellenistik Dönem’e ait bazalttan yapılmış, Kommagene Kralı I. Antiochos Teos ve Herakles’in tokalaşma steli ile I. Antiochos Teos ve Helios-Apollon’un tokalaşma steli ziyaretçileri karşılamaktadır. Aynı katta bir elinde fıstık salkımı diğer elinde bir kuş tutan, çocuk yaşta ölen Bruttius Cosconius adlı Roma vatandaşı, Zeugmalı bir çocuğa ait mezar steli durmaktadır. Aynı alanda yer alan Fırat Nehri manzaralı, elit Zeugmalılara ait Poseidon ve Euphrates villaları, tabanlarını süsleyen mitolojik figürleri içeren mozaikler, duvarlarını süsleyen duvar resimleri ile kendi mimari dokuları içerisinde bir bütün halinde sergilenerek izleyicilerin villalara ait mekânların yapısal işlevleri hakkındaki bilgi edinmeleri sağlanmaktadır. 

Birinci katta yoğunluklu olarak Zeugma Antik Kenti kazılarında ortaya çıkarılan, Roma İmparatorluk Dönemi, M.S. 2. ve 3. yüzyıllara tarihlendirilen mozaiklerin yanında Doğu Roma Dönemine tarihlendirilen daha çok kiliselerin tabanlarına döşenmiş olan mozaikler sergilenmektedir. 

Çingene Kızı

Zeugma’da şimdiye kadar bulunmuş en büyük yemek salonunun tabanına döşenmiş ünlü mozaik de bu kattadır: Çingene kızı olarak tanımlanan, etkileyici bakışlara sahip olan Maenad’a ait yüzün betimlendiği mozaik parçası, özel bir odada sergilenmektedir. Bu mozaiğe ait 12 parça 2018 yılında ABD, Ohio, Bowling Green Devlet Üniversitesi’nden iadesi sağlanarak müze teşhirine konulmuştur.

B Blok: Doğu Roma mozaikleri

Zeugma Mozaik Müzesi’nin B bloğunda Gaziantep çevresinde Müze Müdürlüğümüz Başkanlığında yapılan kurtarma kazıları sonucunda bulunmuş olan Doğu Roma Dönemi’ne, M.S. 4. ve 5. yüzyıllara tarihlendirilen mozaikler sergilenmektedir. Hristiyanlığın yaygınlaşması ve devletin resmi dini haline gelmesi nedeni ile mozaikler üzerinde mitolojik karakterlerin yerine Hristiyanlığın dini sembolleri betimlenmiştir. Bu mozaiklerin çoğunluğu kırsal yerleşmelerde yapılan kilise ve martyrionlara (Hıristiyanlıkta din şehitlerine, azizlere adanmış kiliseler) ait mekânların tabanlarına aittir.

Müzeye verilen ödüller

Zeugma Mozaik Müzesi açıldığı tarihten bu yana birçok ödüle layık görülmüştür.  Bu ödül ve adaylıklardan bazıları şöyle:

*  2012 yılında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü

* 2013 yılında müzenin kamu kalitesinin yükselmesindeki kayda değer başarısı nedeni ile European Museum Forum tarafından Avrupa’da yılın müzesi adaylığı

*  2014 yılında Tripadvisor tarafından mükemmellik sertifikası

* 2020 yılında Baksı Kültür Sanat Vakfı Anadolu Ödülleri’nde Zeugma Mozaik Müzesi Çocuk Eğitimleri başlığı altında, müzecilik kategorisinde adaylık

Başarılarımızın ziyaretçilerimizin eleştiri ve önerileriyle devam edeceğine inanıyor, müzemize bekliyoruz.