Van’ın ‘pişik’leri ve uçan ‘inci’leri

Nükhet Everi- Doğu Anadolu’da Van Gölü, üzerindeki adaları, özellikle de Ahtamar Adası, Ahlat Mezarlığı, Van Kalesi, Çavuştepe ve daha pek çok kültürel mirası ile herkesin gidip görmüş olsa da olmasa da adını bildiği Van, Anadolu’nun en güzel şehirlerinden biridir. Van şehrinin adı aslında kendine has iki güzel ve özel hayvanla da anılır: Van kedisi ve inci kefali.

Soyları tükenmekte olan ve koruma altında bulunan Van kedilerinin safkan olanları tamamen beyaz renktedir. Van kedilerinin tüyleri ipeksidir. Van yöresinde Van halkı kediye “pişik” der. Van halkı Van kedisini çok sever ve evin bir bireyi olarak görür.

Van kedisinin en belirgin ve onu aşırı derecede sevimli kılan genetik bir özelliği vardır: Gözleri.

Van kedilerinin göz rengi üç gruba ayrılır; her iki gözü mavi, her iki gözü kehribar ve bir gözü mavi diğer gözü kehribar.

Her iki gözü de mavi olanların gözlerinin mavi rengi her zaman turkuazdır. Her iki gözü kehribar olanların göz rengi sarı renk tonlarında ve çok nadiren kahverengi de olabilir. Tek-göz diye de adlandırılan ve bir gözü kehribar ve bir gözü mavi olan kedilerin bu durumuna tıp dilinde heterokromi ve diskromatopsi deniyor.

Van kedisinin göz rengi genetik yapısına göre değişir. Göz renklerinin farklı olması bu kedilere özgü olsa da bu durum bazılarında işitme sorunlarına da sebep olabilir.

Van kedisi Ankara kedisiyle de karıştırılır genelde. Bu karışmayı engellemek için şunları bilmekte fayda vardır: Van kedisinin gözleri badem şeklindedir, Ankara kedisinin gözleri yuvarlak yapıda ve mavi-sarı renktedir. Van kedisinin yüzü yuvarlak, Ankara kedisinin sivridir. Van kedisinin baş ve kuyruk kısımlarında sarı lekeler bulunur, Ankara kedisi ise genellikle bembeyazdır. Bir de en önemlisi safkan Van kedilerinin yurt dışında üretilen ve literatürde adı “Turkish Van” olarak geçen kedilerle karıştırılmaması gerekir.

Van kedileri son derece zeki, enerji dolu ve oyuncudur. Kedilere has olmayan bir özellik vardır Van kedilerinde, suyla oynamayı severler. Hatta suya girdiklerini ve biraz yüzdüklerini de görebilirsiniz zaman zaman.

Dünyaya geldiklerinde kafalarında “Van mührü” denen 10-17 adet siyah tüy olan beyaz Van kedileri orijinal Van kedisidir. Yapılan araştırmalarda bu özelliğe sahip Van kedilerinde sağırlığa rastlanmamıştır. Bu özellik başka beyaz cins kedilerde görülmemektedir.

Tescilli millî ırk

Van kedisi, 2006 yılında bütün özellikleri kayıt altına alınarak millî ırk olarak tescillenmiştir.

Van kedisinin genetik, morfolojik ve fizyolojik özelliklerinin korunabilmesi amacıyla, Van 100. Yıl Üniversitesi tarafından 1992’de Van Kedisi Araştırma Merkezi (VKAM) kurulmuştur.

Van 100. Yıl Üniversitesi bünyesinde bulunan “Van Kedisi Evi” adındaki bu araştırma merkezinde Van kedileri koruma altına alınmış ve üretilmektedir. Adı sonradan Kedi Villası olarak değişen bu merkezi ziyaret edebilirsiniz. Burada erkek ve dişi kedilerin birbirlerinden ayrı bölümleri, yavru kedilerin oyun mekanları, hamile kedilerin bakıldıkları birimler vardır. Tüm bu bölümleri görebilir, arzu ederseniz gözetim altındaki Van kedilerini besleyebilir, hatta sevebilirsiniz.

Gölün tek canlısı

Orta Çağ İslam coğrafyacılarının küçük deniz anlamına gelen “Buhayre” sözcüğünü kullandığı, Osmanlı’nın “Van deryası” dediği Van Gölü’nde çok özel bir balık türü vardır. “Uçan balık” da denen endemik bir balık türü olan inci kefali (Alburnus tarichi), Van Gölü’nün tuzlu-sodalı sularında yaşayabilen tek canlı türüdür. Adındaki kefal sözcüğü yanıltmasın, bu balık sazangiller üyesidir ve dünyada sadece bu kapalı havzada bulunur.

Nesli tehlike altına girmeye yakın bir balık türü olan inci kefali üremek için nisan ayı ortasından temmuz ayı ortasına kadar Van Gölü’nden akarsulara göç eder. Bu tarihler de av yasağı dönemidir. Genellikle sürü halinde hareket eden inci kefali yılın bu döneminde suyun akışının tersine yüzer. Uzmanlara göre bu yıllık göç 800 bin yıldır devam ediyor. İnci kefali kervanlar halinde Van Gölü’ne akan 111 nehir ve dereye giderek yumurtalarını tatlı suya bırakıp tekrar göle dönerler.

Bu göç sırasında inanılmaz bir görsel şölen oluşur. İnci kefalinin akıntıya karşı zıplayarak yüzüşü, havada süzülüşü gerçekten görmeye değerdir.

En güzel dönem

İnci kefali av yasağı dönemi aslında Van’ı ziyaret etmek için en güzel dönemdir. Binlerce yıllık eşsiz tarihi ve muhteşem kültürel miras varlığıyla Van mutlaka görülmesi gereken yerlerden biridir. Av yasağı döneminde giderseniz inci kefali göçünü görün ve tabii Van kedilerini ziyaret edip onları sevmeyi de unutmayın.