Tabletlerın ışığında Kültepe’de hukuk

Dr. Av. Muhammed Hardalaç- Bu tabletler, eski Anadolu medeniyetlerinin ekonomik ve sosyal yaşantılarına dair eşsiz bilgiler içerir. Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde yerel yönetimlere ya da Asurlulara ait kanun ya da yönetmelik gibi herhangi bir hukuki belge bulunmuyor. Ancak tabletlerde geçen bazı ifadelere dayanarak, bir kanun metninin varlığından söz etmek mümkün. Tabletlerden hareketle dönemin borçlar ve aile hukuku hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Kültepe belgelerinde aile hukukuna değinen vesikalar az olduğu gibi, ifadeler de kalıplaşmış ve monotondur. Evlilik ve boşanma hakkında eşlerin tamamıyla eşit haklara sahip oldukları, ayrılma halinde var olan ve kazanılan malları eşit taksim edecekleri bilgileri yer almaktadır. Ayrıca bu dönemde Anadolu’da tek eşliliğin var olduğu anlaşılıyor. Kültepe tableti arasında çok az sayıda vasiyetname bulunmasını ise gelenek hukukunun miras intikalini yeterince düzenlediği için sadece özel durumlarda vasiyetname düzenlendiği değerlendiriliyor. Vasiyetnamelerde eş ve evlenmemiş kızların diğer mirasçılar ve erkek kardeşlere oranla daha fazla pay aldıkları görülüyor. Baba evinden çeyiz alan yani evlenmiş kızların baba mirasından pay almadıkları da anlaşılıyor. Kadının toplumdaki yeri incelendiğinde ekonomik işlerde aktif roller üstlendiğine ve bazı durumlarda kendi mülklerini yönettiklerine dair kanıtlar da bulunuyor.

Ekonomik ilişkiler

Tabletler, çeşitli borç ilişkilerini ve sözleşme türlerini detaylı bir şekilde kaydetmiş. Kültepe kazılarından ele geçirilen tabletlerde borç sözleşmeleri, hizmet ücretinin ödenmesi, ticari alacaklar, faizler, teminatların varlığı, kefil belirlendiği görülüyor. Borçların vadesi, ödeme koşulları ve gecikme durumunda uygulanan cezalar, bu dönemin hukuki düzenlemelerini yansıtıyor. Tarihleme usullerinde kısa vâdeli borçlar için sadece hafta adı belirtilirken, uzun vâdeli borçlar için yıl ismi kullanılmıştır. Belgelerde borcun ödeneceği süre çoğunlukla hafta sayısıyla ifade edilmiştir. Kimi zaman da tanrılar adına düzenlenen bayramlar borcun ödeneceği tarih olarak kaydedilmiştir. Bazı zirai tabirler de borcun vadesini belirtmek üzere kullanılmıştır. Bu tabletler, o dönemde yaşamış insanların günlük yaşamlarını, ilişkilerini ve toplumsal normlarını anlamak için paha biçilmez bir kaynaktır.