Küllüoba’da yapılar neden gömüldü?

Küllüoba Kazı Ekibi- Eskişehir’in Seyitgazi ilçesi Yenikent Mahallesi’nde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleriyle Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi’nden Prof. Dr. Murat Türkteki başkanlığında devam eden kazılarda sıra dışı bir durum olarak höyüğün batı kesimindeki tüm yapıların aynı anda höyük çevresinde bulunan kırmızı renkli steril bir toprakla (kaliş) gömülmüş olduğu saptanmıştır. M.Ö. 3200-3000 yılları arasına tarihlenen ve höyükteki en eski yerleşim tabakası olan Erken Tunç Çağı Ia Dönemi’ne ait bu yerleşme kabaca birbirine bitişik dikdörtgen planlı ve iki odalı yapılardan oluşmaktadır. Yatay ve dikey olarak konumlandırılarak dairesel eksende dizilecek şekilde tasarlanıp inşa edilmiştir. Tek seferde ortak duvarlı olarak tasarlanan bu planda yapıların kuzey tarafı tamamen dışa kapalı olup giriş kısımları güneyde olası avluya bakacak şekildedir. Şu ana kadar bu yerleşimin kuzey kesiminde herhangi bir giriş saptanmamıştır. Böylece söz konusu yapılar, dışa kapalı olup şu an için en azından 70 ila 100 m çapında bir alanı kaplamadığı tahmin edilmektedir.

Yapıların içerisinde silo, U biçimli ocaklar ve kül çukuru gibi taşınmaz iç mimari öğeleri olduğu gibi korunmuştur. Bununla birlikte yapı içerisinin taşınmaz mimari öğeler dışında tamamen boşaltıldığı ve temizlendiği anlaşılmaktadır. Öyle ki yapı içerisinde kolaylıkla parçalanabilecek olan çamurdan yapılmış silo bile tahrip edilmeden korunacak biçimde özenle gömülmüştür.

Kapı ve pencere doldurulurken bir kurban ritüelinin de gerçekleşmiş olduğu, doldurulan bu taşların arasına yerleştirilmiş olan koyun/keçi omurgalarından anlaşılmaktadır. İçi tamamen temizlenmiş bu yapı içerisine sadece bir adet parlak siyah renkli gaga ağızlı testi kırılacak şekilde özellikle atılmıştır.

Yapıların çatı kısımları kaldırılmış, kapı ve pencere boşlukları öncelikle taşlarla örülerek sağlam bir şekilde doldurulmuş ve sonrasında kırmızı renkli steril toprak yukarıdan dökülmüştür. Bu alanda sadece bir yapı içerisinden 36 metreküp steril toprak çıkartılmıştır. Bu işlemden kısa bir süre sonra yapıların ön odaları şimdilik bilinenlere göre konut şeklinde aynı iç düzenlemeler ile kullanılmaya devam etmiştir. 

Burada bulunan her yapının aynı anda ve aynı şekilde gömüldüğü düşünüldüğünde büyük bir iş gücünün kullanıldığı anlaşılmaktadır. Yapıların neden özellikle gömüldüğü henüz kesin olarak bilinmemektedir. Ancak bu gömme işlemi sayesinde yapıların duvarları neredeyse çatıya kadar diğer bir değişle yaklaşık 2.5-3 m yüksekliğe kadar korunmuştur.

Tunç Çağı’nda ilk

Yapı gömme geleneği Güneydoğu Neolitiği’nde yaygın bir uygulama olup çoğunlukla özel/kült yapıları ile ilişkilendirilmektedir. Orta Anadolu’da ise hem Neolitik Çatalhöyük ve sonrasında Kalkolitik Dönem’e tarihlenen Canhasan yerleşmelerinde benzer uygulamaların yapıldığı bilinmektedir. Ancak bugüne kadar Tunç Çağı’nda böyle bir uygulamanın var olduğu bugüne kadar bilinmemektedir. Kuşkusuz Neolitik ve Tunç Çağı gibi zamansal açıdan uzak iki dönem arasındaki bu zaman sürecinde sosyal hafıza bir şekilde aktarılarak Erken Tunç Çağı’na kadar ulaşmıştır. Bununla birlikte uygulama ve uygulama sırasındaki ritüeller açısından benzerlikler olsa da henüz Küllüoba’daki bu durumun kültsel bir işlevi olduğunu söylemek henüz zordur. Önceki örneklerden farklı olarak burada yerleşmedeki tüm yapıların en azından arka odaları steril toprakla gömülmüştür. Gömülen yapıların örnekleri bunların konut olduğuna, herhangi bir özel yapı olmadığına işaret etmektedir. Tüm bu veriler belki de daha farklı bir amaç için, yapı gömme uygulamasının binlerce yıl sonra devam ettiğini göstermektedir.

Çatı ile korunacak

Bu son derece iyi korunmuş yapıların üzerinin, başta Eskişehir Büyükşehir Büyükşehir Belediyesi olmak üzere Odunpazarı Belediyesi, Eskişehir Sanayi Odası, Eskişehir Ticaret Odası ve Knauf Insulation’ın malzeme ve işçilik katkılarıyla geçici bir koruma çatısı ile kapatılarak önümüzdeki yıllara zarar görmeden ulaşması için gerekli çalışmalar yürütülmektedir.