Kayseri’nin Kültür vadisi

Serkan Kaya | skaya@kayseri.bel.tr/ Kayseri Büyükşehir Belediyesi Müzeler ve Tarihi Yapılar Şube Müdürü - Tarihi zenginliğin doğal ve kültürel miras ile buluştuğu Koramaz Vadisi; Türkiye’nin en özel vadilerinden biri. Kayseri şehir merkezinin 20 km kuzeydoğusunda yer alan vadide Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde kesintisiz olarak yerleşim sürmüş. Vadide farklı dönemlere, medeniyetlere, tipolojilere ait çok sayıda yapı yer alıyor. Dokuz cami, 26 çeşme, yüzlerce ev ve konak, iki han, altı köprü, 38 kaya kilise, sekiz okul, 21 yer altı şehri, dört bezirhane, altı değirmen, sekiz seten, 100 civarında güvercinlik ve şırahaneler bulunuyor. Roma Dönemi kremasyon gömü ile ilişkili mezar odası olan 21 columbarium, beş tümülüs, kaya mezarlar ve mezarlıklar ise vadinin dört bir tarafına dağılmış kültür mirasları. Özellikle Erken Dönem Hristiyanları tarafından kaya oyma olarak yapılan ibadethaneler, savunma yapıları ve yer altı yerleşimleri Kapadokya’daki örneklerle benzerlik gösteriyor. Tarihi açıdan diğer bir önemi ise Mimar Sinan’ın doğup büyüdüğü topraklar olan Ağırnas’ı da içinde barındırması.

Güvercinlikler

Vadinin en dikkat çekici geleneksel yapılarından biri güvercinliklerdir. Güvercinlikler, bölge halkı tarafından günümüzde az da olsa hâlâ kullanılan, içerisinde güvercin beslenen, bacası bulunan yer altı kaya oyma yapılardır. Güvercin, yapının içine bacadan girip çıkar ve içerideki küçük tüneklerde yaşar. Güvercin gübresinin tarımdaki yüksek verimliliği, barut üretimindeki önemi, güvercin eti, yumurtası ve tüyü güvercinliklerin ekonomi açısından da o dönem için değerini artırmıştır.

Mezar odaları

İkinci yapı grubu ise “columbarium”lardır. Columbarium terimi, Roma Dönemi’nde ölülerin yakıldıktan sonraa küllerinin özel seramik kaplar içerisinde toplu olarak defnedildiği mezarlar için kullanılıyor. Vadide bugüne kadar tespit edilmiş 21 columbarium bulunuyor. Her bir columbariumda en az 100, en fazla 200 civarı mezar nişi yer alıyor. Columbariumlarda, elit olmayan Roma vatandaşlarının, genellikle de kölelerin ve aristokrat evlerinde hizmet eden sonradan özgürleşmiş kölelerin külleri saklanıyordu. Columbariumlar salgın hastalık ve çevresel etkileri göz önünde bulundurularak şehir merkezinden uzakta, yol üstü güzergâhlara inşa ediliyordu. Bu anlamda Koramaz Vadisi, hem şehir merkezine olan ideal uzaklığı hem de şehri doğuya bağlayan yolların geçiş güzergâhı üzerinde olması sebebiyle columbariumlar için oldukça ideal bir mekândır. Paganlıktan Hristiyanlığa geçiş ve ölü yakma geleneğinin sona ermesi ile bu yapılar önemini yitirmiş, zamanla tavanlarına açılan bacalar ile güvercinlik olarak kullanılmaya başlanmışlardır.