Ya kamyonlardaki gibi bağlansaydı? Konteyner gerçeği: 123 milyon lirayı dökmeye razılar
Ticaretin her geçen gün hızlanması kara, hava ve deniz yoluyla taşınan pek çok kargo demek. Denizcilikte kargolar devasa gemilerde, birbirine kenetlenmiş konteynerlerle taşınıyor. Dalgalı sularda geminin sallanması konteynerlerin, suya düşüp kaybolmasına neden olabiliyor. Her yıl kaybolan konteynerlerin maliyetinin 123 milyon lirayı bulmasına rağmen neden kamyonlardaki gibi bağlanmadığınınsa tek bir açıklaması var.
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 2023 itibarıyla dünya sularında toplamda 5 bin 884 konteyner gemisi, yükünü taşımak için dev dalgalarla boğuşuyor. Bu gemilerin devasa konteynerler içinde taşıdığı yükler, kimi zaman dalgaların azizliğine uğrayabiliyor. Böyle bir durumda konteyner gemiden düşüyor ve içindeki kargolar derin sularda belki de bir daha hiç bulunmamak üzere dağılıyor. Ancak konteyner ve içindeki yük bir başka gemi tarafından bulunursa ‘ganimet’ sayılıyor ve bulan kişiye ait oluyor. Üstelik içindeki yükün maddi değeri de bu noktada hiçbir şey ifade edilmiyor. Yani çok pahalı kargolarla dolu olsa bile gemiden düşen konteyner, artık kaybedilmiş ‘para’ demek. Üstelik her yıl kaybolan bin 679 konteyner olduğu varsayıldığında bu, yaklaşık 3,5 milyon dolarlık yani 123 milyon 730 bin 561 liralık mal kaybı demek oluyor. Peki gemiler nasıl oluyor da milyon dolarlık zararı görmezden geliyor?
DÜŞMEMELERİ İÇİN ÖNLEM ALINIYOR
Dünya Nakliye Konseyi’nin verilerine göre, 2008 ila 2013 yılları arasında yılda ortalama 546 konteyner kayboldu. Bu veriler, fırtına gibi doğa olayları hesaba katılmadan hesaplanmış. Yani bu sayı aslında çok daha fazla. Öyle ki 1 yılda kaybolan konteyner sayısı bin 679’u buluyor. Fırtına beraberinde dalgayı, dalga ise tehlikeyi getiriyor. Ticari konteyner gemileri dev su kütlelerinde bir de dalgalarla boğuşuyor. Geminin sallanmasına dayanamayan konteynerlerin akıbeti ise dalgalarla yalnız başına boğuşmak ya da gemiden düşüp batmak. Bu konteynerlerin düşme sebebi hiçbir önem alınmaması ya da düşememeleri için bağlanmamaları da değil. Aksine birbirlerine sıkı sıkıya bağlı konteynerler gemi ve mürettebat için dönülmez bir hatanın başlangıcı olabilir. Bu nedenle ip, halat ya da zincir gibi malzemeler yerine konteynerlerin kendi üzerinde birbirlerine kenetlenmesini sağlayan ‘twistlock’ sistemi var.
Twistlock, uluslararası nakliye konteynerlerini bağlamak ve sabitlemek için standartlaştırılmış bir bağlantı sistemidir. 1950'lerde Washington, Spokane'de ulaştırma mühendisi olan Keith Tantlinger tarafından geliştirilen sistem, denizcilikte devrim niteliğinde bir adım oldu. Bu keşifle, konteynerlerin istiflenmesi çok daha kolay hale gelmişti. Artık daha verimli bir dünya ticareti ve taşımacılığı yapılabiliyordu. Konteynerin tüm köşelerinde bulunan deliklerden birbirlerine kenetlenmeleri için bir kilit mekanizması geçirilerek uygulanan twistlock, geminin su üstündeki varlığını tehlikeye atmadan konteynerlerin korunmasını sağlar. Ancak yükleme konusunda çoğu zaman bağlama sisteminden daha önemli olan bir nokta daha var: Ağırlık dengesi!
YÜKÜ ‘AĞIR’: GEMİYİ BATIRDI!
Yanlış yükleme ve ağırlığın dengesiz dağıtımı gemi için hayati bir hatanın başlangıcı olabilir. Yükün gemiye sabitlenmesinin yanında, yanlış sabitlenmesi parayla telafi edilemeyecek sonuçlar doğuruyor. Yakın bir tarihte, 23 Aralık 2024’te İstanbul-Avcılar'daki Ambarlı Limanı’nda, kargo gemisi ‘Amnah’ın rıhtımda yükleme yaparken beklenmedik bir şekilde bir tarafa yatmasıyla endişe dolu saatler yaşandı. 101 metre uzunluğunda ve 3999 groston ağırlığındaki gemi, yaşanan panikten saatler önce rıhtıma yanaştığında emniyete alınmıştı. Ancak yeni konteynerler yüklenirken ‘alabora’ olan gemi için yapılan araştırmada ilk bulgular, uygunsuz yükleme planları yapıldığını ortaya çıkardı. Herhangi bir konteyner bile kaybetmeden limana ulaşan gemi, yükünün çoğunu indiremeden alabora oldu. Yaşananlar üzerine Deniz Emniyeti Derneği Başkanı Cahit İstikbal, bu tür vakaların sağlam denge hesaplamalarının ve mürettebat hazırlığının hayati önemi olduğunu göstergesi olduğunu açıkladı. Gemiden konteynerler düşebiliyor ve gemi üzerinde konteynerler varken de alabora olabiliyordu. Üstelik toplamda 5 bin 884 konteyner gemisinin dünyanın dört bir yanında olduğu varsayılırsa kaybedilen konteynerlerin zararı azımsanamayacak derecede fazla.
Kaybolan konteynerler bir gemi özelinde bakıldığında yükün tamamı da olabiliyor ve göze bir hayli fazla görünüyor. Aslında her yıl bin 600’den fazla konteynerin kaybolduğu düşünüldüğünde toplam kaç konteyner olduğunu sormak durumun ciddiyetini anlamak için şart. Bir kargo gemisi yılda yaklaşık 120 milyon konteyner taşıyor. Dünya genelindeki konteyner sayısı hesaplandığında ise kaybolan bin 679 konteynerin oranı oldukça düşük. Kaybolan konteynerler, taşınan toplam konteyner sayısının yalnızca yüzde 0,00001'ini oluşturuyor. Kaybolan konteynerlerin toplam maliyeti ise milyonlarca lirayı buluyor. Ne olursa olsun denizciler için milyon lira kaybetmek, milyar lira kaybetmeye tercih ediliyor. Peki ama nasıl?
70 BİN LİRA MI, 3.5 MİLYAR MI?
Denizcilik firmaları için büyük bir kargo gemisini filosuna katmak, 100 milyon dolardan fazlasına mal oluyor. Bu da 3 milyar 535 milyon 534 bin 60 liraya denk geliyor. Bir geminin denizcilik faaliyetlerini aktif şekilde sürdürmesi ve sürekli kargo taşıması da istenmeyen kazalarla karşılaşma ihtimalini artırıyor. Konteyner gemilerinde taşınan yüklerin denize düşmemesi için gerekli önlemler alınsa da, zaman zaman kazalar yaşanabiliyor. Gemiden düşen bir konteynerin ortalama maliyeti ise 2 bin dolar yani yaklaşık 70 bin lira olarak hesaplanıyor. Eğer mürettebat ve firmalar, konteynerler gemiden hiç düşmesin, 70 bin lira bile kaybedilmesin ve yük, sıkı sıkı gemiye bağlansın diyecek olursa yanlış teknikler devreye giriyor. O dakikadan sonrası ise 3.5 milyar doların suya dökülmesi demek!
Gemideki yükler, yanlış dağıtılırsa milyarlarca dolarlık deniz aracı alabora olabilir. Özellikle limanda yük alma ve indirme esnasında sıklıkla yaşanan kazalar, yükü yanlış dağıtma ve yanlış tekniklerle bağlama sonucu yaşanır. Uygunsuz yükleme nedeniyle iskele kenarında alabora olan konteyner gemilerinin sayısı bir hayli fazla. Bu da gemilerin tamamen kaybedilmesine kadar gidebiliyor. Uluslararası alanda pek çok kurum ve kuruluş gemilerin yüklerini güvenli şekilde taşıması, bağlama teknikleri, yük dağılımı ve indirme-bindirme işlemlerinin güvenliği için araştırmalarını sürdürüyor. Ancak görünen o ki taşınan konteyner sayısı arttıkça kaybedilen konteyner sayısı da artacak.