Vegan beslenmek çocuklar için faydalı mı, zararlı mı?

Senim TANAY KARAKUŞ

senim.tanay@milliyet.com.tr

ABD'de yaşanan bir olay, gözleri yine vegan beslenmeye çevirdi. Ancak bu sefer konunun odağında çocuklar vardı. Haberlere yansıyan detaylara göre vegan ebeveynler Ryan ve Sheila O'Leary, 18 aylık bebeklerini sadece çiğ sebze ve meyvelerle besleyerek ölümüne sebep oldu. Anne Sheila O'Leary dört çocuklu ailenin vegan olduğunu, mango, avokado ve muz ile beslendiklerini söyledi. Bebeğin ise son 1 haftadır katı gıda tüketmediği, sadece anne sütü ile beslendiği açıklandı.

Vegan beslenme; et, kümes hayvanları, balık haricinde yumurta, süt ürünleri, bal gibi hiçbir hayvansal ürünün tüketilmediği bir beslenme biçimi. Peki Türkiye’de de sık sık gündeme gelen vegan beslenme, çocuklar için uygun ve sürdürülebilir mi? Vegan beslenen çocukların gelişimleri diğerlerinden daha farklı mı olur? Amerikan Diyetisyenler Birliği (The American Dietetic Association) ve Amerikan Çocuk Akademisi (American Academy of Pediatrics) iyi planlanmış olması kaydıyla vegan beslenmenin bebekler için sağlıklı olduğunu ve yeterli büyümeyi sağlayacağını belirtiyor. Bu görüşe destek veren uzmanların sayısı da gün geçtikçe artıyor. Buna göre çocuğun sağlıklı gelişimi için hayvansal protein almaya hiç ihtiyacı yok. Ancak bir tarafta çocuğun hayvansal proteinlerden uzak tutulmasının onun sağlığı açısından zararlı olduğunu önemle vurgulayan uzmanlar da var. Biz de bu konuyu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Görkem Astarcıoğlu ve Uzman Diyetisyen Olcay Barış ile konuştuk. Bakın onlar neler söyledi…

Çocuk sağlığı açısından ebeveynlerin nasıl bir beslenme düzeni oluşturması gerekli?

G.A.: Ebeveynler çocukları ek gıdaya geçtikten sonra bütün gıdalardan dengeli bir şekilde besleyecek şekilde plan yapmak zorundalar. Menünün içerisinde hem hayvansal ve bitkisel protein hem de yağlar ve belli oranda karbonhidratların bulunması gerekiyor.

O.B.: Çocukluk çağı döneminde kazanılan yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı büyüme ve gelişmede, sağlığın korunması ve hastalıkların önlenmesinde büyük rol oynar. Büyümenin yeterliliği çocuklarda yaşa ve cinsiyete göre olması gereken vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun saptanması ile değerlendirilir. Çocukluk çağında özellikle ebeveynlerin ana ve ara öğünlerden oluşan, kendilerinin de düzenli beslenip uzun süre aç kalmadan örnek teşkil eden sağlıklı bir beslenme programı oluşturması çok önemli.

'Yumurta olmazsa olmaz bir besin'

Beslenmenin büyüme ve gelişmeye olan etkisi düşünülürse ek gıdadan itibaren menüde olmazsa olmaz diyebileceğimiz besinler neler?

G.A.: Ben bebek beslenmesinde olmaz olmaz olan besinin yumurta olduğunu düşünüyorum. Yumurta referans proteindir; beslenme ve gelişme için her yaştaki çocuğun, bebeğin yemesi gerekir. 6 ay ila 1 yaş arasında sadece sarısı, 1 yaştan itibaren sarısı ile beyazının yenilecek şekilde her gün 1 tane yumurta tüketilmesi gerekir.

O.B.: Çocukluk çağı beslenmesinde 4 ana besin (ekmek ve tahıl grubu – sebze meyve grubu – et grubu – süt grubu)  grubu mutlaka yer almalı. Öncelikle kahvaltı vazgeçilmez öğün olmalı. Gece uzun süren açlık sonrası beynin ihtiyacı olan ilk enerji kaynağı kahvaltı öğünü ile sağlanmalı. Kahvaltıda tüketecekleri tam buğday-çavdar ekmeği, peynir, zeytin, yumurta, pekmez, mevsim sebzeleri gün içinde ihtiyaç duydukları enerjiyi sağlamalarında büyük rol oynar. Ara öğünlerde beyin gelişimi için çok önemli olan çiğ (kavrulmamış) fındık, ceviz, badem yanında kuru veya taze meyveler kan şekerini dengesini sağlayacaktır. Öğle ve akşam ana öğünlerde ise et, tavuk, balık gibi ana protein kaynakları veya kurubaklagiller gibi bitkisel proteinler veya sebze öğünü değişimli olarak uygulanmalı. Vücut için gerekli olan kalsiyumun en önemli kaynağı olan süt ve süt ürünleri çocuklarda özellikle kemik ve diş sağlığı için çok önemli. Ayrıca kaliteli protein, kalsiyum, A vitamini içeriği zengin olan bu besinler büyüme ve gelişme için de çok önemli yer tutar. Günde mutlaka 2 bardak süt-yoğurt-ayran grubu tüketilmesi gerekli.

'Vegan beslenme pek çok eksikliğe sebep olabilir'

Dünyanın pek çok ülkesinde çocukluk hatta bebeklik döneminden itibaren vegan beslenmenin uygulanabileceği görüşünden yola çıkan ebeveynler çocuklarını böyle besleyebiliyor. Bu sağlık açısından sıkıntı yaratır mı yoksa dengeli bir şekilde sürdürülüp uygulanabilir mi?

G.A.: Özellikle 2 yaşın sonuna kadar geçen zamanda bebeklerin ilerleyen yaşlarında; erişkinlik hayatında yakalanabileceği hastalıklar, yaşayabileceği sorunların temeli atıldığı için çocuklarımızı çok sağlıklı ve dengeli beslemeye özen göstermeliyiz. Vegan beslenme biçimi bu nedenle ilk 2 yaş için geçerli bir çözüm değildir. Bebeğin yapı taşlarının oluştuğu bu dönemde eksik kalmasına sebep olabilir.

O.B.: Yapılan çalışmalarda, hayvansal kaynaklı gıda tüketiminin azalmasının birçok besin öğesi eksiklerine sebep olduğu görülüyor. Yeterli miktarda hayvansal gıda tüketiminin olmaması çocuk sağlığı açısından omega 3 yağ asidi, B12 vitamini, demir ve kalsiyumun eksikliğine sebep oluyor. Bu yüzden vegan beslenen bir çocuğun mutlaka eksik olan vitamin ve mineralleri gıda takviyesi olarak dışarıdan alması gerekiyor.

'Bitkisel protein tek başına yeterli değil'

Vegan beslenme menülerinde et yer almıyor. Hatta ek gıda döneminden itibaren çocuğun et yemesine gerek olmadığı da belirtiliyor. Anne-babalar et yerine başka bir besinleri koyarak bunu telafi edebilir mi? Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

G.A.: Kırmızı et ve balık yine çocuk beslenmesinde olmazsa olmaz hayvansal proteinlerdir. Bunları vermeyip boşluğu bitkisel proteinlerle doldurmak istediğiniz zaman miktar olarak çok fazla yedirmeniz gerekir. Bu da başka mineral ve vitaminlerin eksilmesine, tek yönlü beslenmeye yol açabilir. Mesela yaşanan son örnekte bu ailenin kullandığı avokado çok faydalı ve bebek ek beslenmelerinde bizlerin de önerdiği bir besindir. Ancak sadece avokadoyla beslemek kesinlikle yeterli değil.

O.B.: Eğer çocuk ergenliğini tamamlamışsa kırmızı et tüketimini kalp ve damar sağlığı açısından azaltması önemli oluyor. Ancak büyüme ve gelişmenin devam ettiği çocukluk döneminde kırmızı et dışında beyaz et tüketimini de mutlaka beslenmeye dahil etmek gerekiyor.

Amerikan Diyetisyenler Birliği (The American Dietetic Association) ve Amerikan Çocuk Akademisi (American Academy of Pediatrics) iyi planlanmış olması kaydıyla vegan beslenmenin bebekler için sağlıklı olduğunu ve yeterli büyümeyi sağlayacağını açıkladı. Peki vegan beslenen bir çocuk ile beslenmeyen arasında gelişim açısından fark olur mu?

O.B.: Vegan beslenen bir çocukta B12 ve demir eksikliği sonucu anemiden yorgunluğa, iştahsızlıktan depresyona kadar birçok problem ortaya çıkabiliyor. Ayrıca yetersiz kalsiyum alımı ile kemik ve diş yapısı olumsuz etkileniyor.

'Uzun süreli vegan beslenme de sağlığa zararlı'

Vegan beslenmenin avantajları ve dezavantajları neler?

O.B.: Vegan beslenme bütün hayvansal ürünleri hayatınızdan çıkarma anlamına geliyor. Dolayısıyla tahıllar, meyve, sebze, baklagiller, kuruyemişlerden zengin bir beslenme demektir. Bu besinler lif içeriği zengin, antioksidan özelliği yoğun, A, C, E vitaminlerinden zengin besinlerdir fakat iyi planlanmayan vegan bir beslenmede omega 3 yağ asitleri, B12 vitamini, demir, çinko eksikliği görülebilir. Bu vitamin ve mineraller hayati öneme sahip.

Vegan beslenen kişiler kurubaklagil, meyve ve sebze tükettiği için çoğu kanser türüne karşı koruyucu bir beslenme uygulayarak kanserden dolayı ölüm risklerini biraz daha azaltabiliyorlar. Ayrıca hayvansal gıdalardan uzak durarak kalp hastalığı riskini de azaltabiliyorlar. Fakat uzun süreli vegan beslenmenin de sağlığa zararları söz konusu. Protein tüketimi; saç, tırnak, cilt sağlığı için büyüme ve gelişme için oldukça önemli. Protein eksikliği kansızlık, anemi gibi çok ciddi sonuçlara veya kas kayıplarına neden olabilir. Aynı zamanda B12 ve demir eksikliği yorgunluğa, sinir sistemi bozukluklarına yol açabilir. Bitkisel kökenli bir beslenmede hayvansal gıdaların içerdiği proteine ve vitamin minerallere ulaşmak mümkün değil ancak gıda takviyesi ile kişi günlük gereksinimine ulaşılabilir. Dünyada besin takviyelerinin besin kadar aynı ölçüde etkili olduğunu gösteren çalışmalar henüz yetersiz olduğundan bu durum tartışma konusu.