Travma sonrası stres bozukluğu
Ölüm tehlikesi, tehdidi, doğal afet, işkence, trafik kazası ya da bir yakınını kaybetmek bazı kişilerde travma sonrası stres bozukluğuna yol açabiliyor.
Farklı nedenlere bağlı, sık görülen psikolojik bozuklukları ele aldığımız yazı dizimizde bugün, Özel Gaziosmanpaşa Hastanesi Psikiyatri Bölümü’nden Dr. Oya Bozkurt, travma sonrası stres bozukluğu’nu (TSSB) anlatıyor.
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) nedir?
Travma sonrası stres bozukluğu, gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır yaralanma gibi bireyin, fiziksel bütünlüğünü tehdit eden bir durumla karşılaşması ya da böyle bir duruma tanık olması gibi ağır travmatik olaylardan sonra ortaya çıkabilen bir tablo olarak tanımlanır.
Semptomlar üç aydan kısa sürdüğünde ‘akut’, daha uzun sürerse ‘kronik’ TSSB adı verilir. Travma yaşandıktan en az 6 sonra ortaya çıkan tipleri de vardır; bunlara, ‘gecikmeli başlangıçlı’ diyoruz.
Hangi sıklıkta ve kimlerde görülür?
Her bireyin genetik özellikleri, fiziksel yapısı, psikolojik geçmişi ve o durum için motivasyonu, belirli stres nedenleriyle baş etme düzenekleri farklıdır.
Bu nedenle TSSB yaygınlığı farklılık gösterir.
TSSB, daha çok genç erişkin, bekar, boşanmış, dul, ekonomik yönden zayıf ya da sosyal yönden izole kişilerde görülür. Risk altındaki kişilerde (savaş, çatışma, cinayet ya da doğal afet yaşama gibi) oran yüzde 58’e kadar çıkabilir. İnsanların neden olduğu travmaların, doğal felaketlerden daha fazla TSSB oluşturduğu biliniyor.
Her sıkıntı, ruhsal travma mıdır?
İnsan hayatında sıkıntı ve üzüntü yaratan pek çok olay olur, ancak bunların tümü ruhsal travma yaratmaz. Olay; korku, dehşet veya çaresizlik hissi yaratmışsa, kişinin kendisinin ve yakınının ölüm, yaralanma tehlikesi varsa ‘ruhsal travma’ olarak adlandırılır.
Hangi olaylar, ruhsal travmaya yol açar?
Ruhsal sorunlara yol açtığı bilinen travma türleri şöyle sıralanabilir:
- Doğal afetler (deprem, sel , yangın)
- İnsan eliyle yapılan travmalar (savaş, işkence, tecavüz)
- Kazalar (trafik kazası, iş kazası)
- Beklenmedik ölümler
- Ciddi ölümcül hastalıklara yakalanma
Kimler TSSB’ye daha yatkındır?
15 yaşından önce psikolojik travma yaşama, sosyal desteğin yetersiz olması, psikiyatrik hastalığa yatkınlık, özellikle anksiyete bozukluğu ve major depresyon gibi hastalıklar geçirme, 10 yaşına gelmeden aileden ayrılma; TSSB’ye yatkınlık yaratabilir.
TSSB ile birlikte görülen psikiyatrik hastalıklar var mıdır?
TSSB’de yaşam boyu eşlik eden psikiyatrik bozukluk gelişme riski yüzde 70 civarındadır. Yüzde 35.5 depresyon,
yüzde 29 fobik bozukluk, yüzde 12.5 obsesif-kompulsif bozukluk, yüzde 6.4 panik bozukluk ve yüzde 6.4 alkol bağımlılığının saptandığı araştırma sonuçları dikkat çekicidir.
TSSB’nin seyri nasıldır?
TSSB, travmayla karşılaşınca ya da sonraki birkaç yıl içinde başlamakta, bundan sonraki birkaç yılda semptomlar artmaktadır. Belirtiler zamanla dalgalanmakta, stresli dönemlerde yoğunlaşmaktadır. Hastaların yaklaşık yüzde30’u tam olarak düzelme gösterirken, yüzde 60’ının belirtileri hafif - orta derecede sürer, yüzde 10’unun belirtileri ise değişmeden kalır ya da kötüleşir.
Nasıl tedavi edilir?
TSSH tedavisinde antidepresan ilaçlar birçok hastalık belirtisini yatıştırmakta yararlı oluyor. Doktorun önerdiği tedavinin etkili olabilmesi için önerilen süre ve dozlara uyulmalıdır.
Psikolojik tedaviler arasında etkili olduğu gösterilen ise ‘bilişsel-davranışçı tedavi’ adı verilen yöntemdir. Bu tedavide kişinin belirtilerinin sürmesine neden olan hatalı düşüncelerinin sağlıklı olanlarla değiştirilmesi amaçlanır. Ayrıca kişinin korktuğu için kaçındığı durumların üstüne gidilerek bu durumlarda yaşadığı korkunun azaltılması sağlanır.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
- Uykusuzluk
-Kabuslar
- Olayla ilgili anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması
- Sürekli olarak olayın tekrarlanacağı korkusu ve bu nedenle diken üstünde hissetme
-Kolay irkilme
-Çabuk sinirlenme
-Gelecekle ilgili plan yapamama
-Yabancılaşma (Başkaları beni veya yaşadıklarımı anlamıyor hissi)
-Olayı hatırlatan durumlarda huzursuz olma ve bu durumlardan kaçınma