Sinsi ve ölümcül tehlike

Son günlerde özellikle oyuncu Oya Aydoğan'ın yemek yerken boğazına takılan parçayı çıkarmaya çalışması ve kendini çok zorlaması sonucu aort damarının yırtılması, aort damarının neden ve nasıl yırtılabileceğiyle ilgili soruları gündeme getirdi.

Aort damarı nedir ve neden yırtılır?
Aort damarı, kanı tüm vücuda taşıyan en büyük atar damar olup kelime anlamı eski Yunancadan gelen '' Yukarı Çıkan'' anlamına gelmektedir. Kalpten çıktıktan sonra boyuna doğru yukarı seyrettikten sonra göğüs arkasından aşağı dönerek, karın bölgesine kadar ilerleme gösterir.

Aort öyle bir damardır ki aniden yırtılması hızlıca ölüme götürebildiği gibi eğer yırtılma süreci daha yavaş ilerlediyse acil müdahale mümkün olabilmektedir. Burada tabloyu belirleyen en önemli etken “ sürecin ilerleme hızı ve zamanıdır”.

Aort damarı yırtılması kendiliğinden geliştiyse; yani travma sebepli değilse, sıklıkla aort damarında anevrizma (yer yer genişleme) sebebiyle olmaktadır. Anevrizma dediğimiz genişlemeler aortun seyri boyunca herhangi bir bölümünde görülebilmekle birlikte en sık karın bölgesinde görülür.

Ancak bir aort anevrizmasının patlayarak yırtılmasının (rüptür) aort damarının içten yırtılmasından (diseksiyon) farklı bir durum olduğunu da belirtmek gereklidir. Aort damarında anevrizma zamanla büyüme gösterse de vücutta belirti veren bir durum olmadığı için çoğu zaman varlığı bilinmemektedir ve yırtılma ilk bulgu olarak karşımıza çıkabilmektedir.

Ancak poliklinikte muayeneye gelen hastalarda yapılan değerlendirmelerde özellikle görüntüleme işlemlerinde saptanabilmektedir. Yani aort hastalıklarında en önemli konu zamanında teşhistir.

Aort yırtılmasında risk faktörleri nelerdir?
Aort damarında anevrizmanın varlığı yırtılma için bir risk faktörüdür. Çoğunlukla altta yatan sebep ''damar sertliğidir''. Bu nedenle yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Aortun genişliği ne kadar fazlaysa yırtılma riski de o kadar fazladır. Erkeklerde çok daha sık görülmektedir.

Sigara, hipertansiyon ve doğuştan iki yapraklı aort kapak olması (normalde üç yapraklıdır), doğuştan elastik dokuda gevşeklikle giden genetik hastalık olması ( Marfansendromu) ek risk faktörleridir. Özellikle kontrolsüz hipertansiyonu olan hastalarda aort damarında genişleme sıklıkla saptanan bulgulardan olup ani yükselmeler de aort yırtılmasına en sık sebep olan durumdur.

Bu nedenle hipertansiyon tanılı hastaların tansiyon takiplerine dikkat etmeleri oldukça önemlidir.

Aort damarı yırtılırsa hastada neler olabilir?
Aort damarının yırtılması çoğu zaman acil bir durumdur. Yırtılan bölgeye ve yırtılma tipine göre aciliyet değişebilmekle birlikte kalbe daha yakın bölgelerde yırtılması sıklıkla kalp krizi şeklinde tablo oluştururken karın bölgesine doğru olan yırtıklar şiddetli karın ağrısıyla giden tablolar oluşturabilir. Kalbe yakın olan göğüs bölgesindeki yırtıklar hayati tehlikenin yüksek olduğu vakalardır ve sıklıkla ölümle sonuçlanır.

Hastaların takip ve tedavisi nasıl yapılmaktadır?
Aort damarında genişleme saptadığımız hastaları genellikle yıllık takibe almaktayız. Yıllık genişleme hızı anevrizmanın ilerleyişi hakkında bilgi vermektedir. Duruma göre yakın takip gerektiği düşünülüyorsa 6 aylık takipler de yapılabilmektedir. Aort anevrizması saptandığında damar basıncını korumak için ilaç tedavisi başlanmaktadır. Operasyon zamanlamasında çoğunlukla anevrizmanın karın bölgesi için 5 santim, göğüs bölgesi için 5,5 santim civarına ulaşmasını bekliyoruz.

Anevrizmanın ameliyatları nasıl olmaktadır?
Anevrizma bölgesine göre açık veya kapalı tekniklerle operasyon yapılmaktadır. Açık teknikte cerrahi olarak anevrizmanın olduğu bölge kesilerek yapay damar yerleştirilmektedir. Kapalı teknikte ise anevrizmanın olduğu aort bölümüne stentli bir yapay damar yerleştirilerek stent açılmaktadır ki buna da 'Endovasküler ' yöntem diyoruz. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki; her hastaya kapalı teknik olan 'Endovasküler ' operasyon yapılamamaktadır, çünkü hastaya hangi yöntemin daha uygun olacağı değerlendirilip karar verilmektedir.

Aort hastalıkları açısından hastalar nelere dikkat etmelidir?
Bu süreçte hastanın dikkat etmesi gereken en önemli şey tansiyonunun kontrol altında olmasıdır. Tansiyonun kontrolsüz olması ve ani yükselmeler aortun yırtılmasına sebep olan en önemli tehlike olduğu için her hastanın tansiyon değerleri ve yaşam tarzı konusunda bilinçli olması gerekmektedir. Hastaların Kardiyolojik kontrol ve önerileri sonrası tempolu yürüyüş ile hafif-orta şiddette egzersizler yapması desteklenmelidir ancak ağırlık antrenmanları gibi şiddetli ıkınma gerektiren durumlardan hastaların kaçınması gerekmektedir.

Uzm. Dr. Ebru Özenç
Kardiyoloji