Silikon parçasını 'denge bilekliği' diye sattılar! Deney yapıldı, tüm dünya böyle kandırıldı
Leonardo DiCaprio’dan Cristiano Ronaldo’ya, Robert De Niro’dan Lamar Odom’a kadar pek çok ünlü ismin de taktığı denge bilekliği 2000’li yılların başında sanki belediye dağıtmış gibi hemen hemen herkesin kolundaydı. Hangi ülkeye giderseniz gidin görebileceğiniz, sokaklarda bile satılan bu bileklikler tam olarak neyin nesiydi ve bir anda nereye kaybolmuştu? İşte cevabı.
Derleyen: Betül Topaklı / Milliyet.com.tr - Çok değil 2000’li yılların başında hologramlı bir yuvarlağın yerleştirildiği silikon bir bileklik tüm dünyayı kasıp kavurmayı başarmıştı. Hangi ünlünün veya sıradan bir kişinin bileğine bakarsanız bakın görebileceğiniz denge bilekliklerinden belki sizin de bileğinizde bir tane vardı. Peki, denge bilekliklerini kim bulmuştu ve ne işe yarıyordu? Troy ve Josh Rodarmel adlı iki kardeşin sahip olduğu "Power Balance" adlı şirketin 2007 senesinde ortaya çıkardığı denge bilekliklerinin iddiası, vücudun enerjisini dengelediğiydi. Silikon bilekliğin üstünde yer alan hologramın o etkiyi yarattığı öne sürülüyordu.
Denge bilekliklerinin, vücudun doğal enerji alanıyla rezonansa girerek, vücuda yanıt verdiğini söyleyen şirket, bu şekilde bilekliğin esnekliği, dengeyi ve gücü geliştirdiğini iddia ediyordu. Piyasaya sürüldükten sonra hızla popülerlik kazanan ve halk arasında yaygınlaşan denge bileklikleri, çok sayıda insan tarafından kullandı. Birçok kişinin de bilekliğin amacını yerine getirdiğini iddia etmesi bilekliklerin popülerliğini daha da artırmasına neden oldu. Halbuki vakaların hiçbirinde bileklikler gerçekten çalışmıyordu. Çünkü holografik denge bileklerinin işe yaradığını gösteren hiçbir akademik çalışma olmadığı gibi, bu bilekliklerin herhangi bir şekilde çalışmasını mümkün kılacak hiçbir bilimsel mekanizma da bulunmuyordu.
SPORCULAR ÜZERİNDE DENENDİ
Denge bilekliklerinin çalışıp çalışmadığı konusunda yapılan ilk araştırma, 2011 yılının mart ayında Journal of Sports Science & Medicine dergisinde yayınlandı. Çalışmanın amacı, ürettiği denge bilekleriyle bilinen ve önde gelen bir firmanın denge bilekliklerinin gerçekten işe yarayıp yaramadığını görmekti. Araştırmanın yapılabilmesi için iki sporcu seçildi: 1'inci sporcu 22 yaşında, erkek, 1.82 boyunda ve 82 kiloydu. 2'nci sporcu 20 yaşında, kadın, 1.66 boyunda ve 63,2 kiloydu.
BİLEKLİĞİN HİÇBİR ETKİSİ OLMADI: 'KABUL EDİYORUZ'
Bu iki sporcuya gövde esnekliği, denge, güç ve dikey sıçrama testleri yapıldı. Bu testler, önde gelen markanın kendi sitesinde yayınlandığı testlerle tamamen aynıydı. Dikey sıçrama testi ise alt vücut gücünü ölçmek için eklenmişti. Sporcular, testten önce ısınma yapmadan her teste iki kez girdiler ve iki testte de bileklik taktılar. Taktıkları bileklerin biri denge bilekliğiyken, diğeri plasebo bilekliğiydi. Bilekliklerin görünüşü aynıydı ve sporcular hangi bilekliği taktıklarını bilmiyorlardı.
İlk testlerini bitirdikten sonra bilekliklerini değiştirerek teste tekrar girdiler. Sporcular aynı testi ikinci kez denediklerinde genel olarak daha iyi sonuçlar almıştı. Bunun iki sebebi olabilirdi: İlki, daha çok ısındıkları için daha iyi sonuç almış olabilirlerdi. İkincisi, teste alıştıkları için ikinci denemelerinde daha hazırdılar. Testler tamamlandıktan sonra sporcuların sonuçları ölçüldü. Sonuçlar hiç de şaşırtıcı değildi. Sporcuların performansında taktıkları bilekliklere göre kayda değer bir fark yoktu hatta bazen plasebo bilekliği taktıkları testlerde daha iyi performans göstermişlerdi. 2011 yılında Tüketici Koruma Komisyonu, şirket ve bileklikler hakkında bir inceleme başlattı ve tanıtımlara ilişkin ihlaller yaptıklarını, yanıltıcı iddialar ileri sürdüklerini ortaya koydu. Power Balance’in internet sitesindeki bu iddiaların kaldırılmasını istediler ve şirket de durumu kabul ederek şöyle dedi: "İddialarımızı destekleyecek güvenilir bir bilimsel kanıt olmadığını kabul ediyoruz." Bu olayın ardından 57 milyon dolar gibi yüklü miktarda tazminat ödeyerek iflas ettiler ancak pes etmeyip şirketi yeniden canlandırmak için çalışmaya devam ettiler.
İNSANLAR NEDEN İŞE YARADIĞINI DÜŞÜNDÜ?
İnsanların denge bilekliklerinin işe yaradığını düşünme sebebi sadece plasebo etkisiyle açıklanabilirdi. Bileklik takmanın gerçekten de dengeyi iyileştireceğine yönelik bir inanç beslemek, plasebo etkisini tetikleyerek kişilerin daha enerjik ve zinde hissetmelerine neden oluyordu ancak bunun performansları üzerinde anlamlı hiçbir etkisi bulunmuyordu. Plasebo etkisi, birçok psikolojik ve tıbbi konuda karşımıza çıkan bir etki ve özetle şunu söylüyor:
“Bir şeyden ne kadar pozitif yarar sağlayacağınızı düşünürseniz, pozitif yarar sağlama olasılığınız o kadar artıyor. Ancak bir müdahalenin (örneğin bir bilekliğin) gerçekten işe yaradığını söyleyebilmemiz için o müdahaleyi yapmanın (örneğin bilekliği takmanın), plasebo etkisinden istatistiki olarak anlamlı bir fark yaratması gerekiyor."
Denge bileklikleri bunu yapmıyor. Sonuç olarak, denge bileklikleriyle ilgili iddialar tamamen çürütülmüş oldu.
GÜNÜMÜZDE HÂLÂ DENGE BİLEKLİKLERİ VAR
Her ne kadar artık eski popülerliği kalmasa da ve “Bunu kim alır?” diye düşünüyor olsak da Power Balance’in internet sitesinde denge bilekliğini satışı 30 dolardan devam ediyor ancak pek çoğumuz bir silikon parçasının enerjimizi dengeleyeceğine inanmıyoruz.