Seçme ve seçilme hakkı nedir? Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkı ne zaman verilmiştir?

Seçme ve seçilme hakkı, bireylerin yerel ve merkezi karar ve yönetim organlarına seçilecek kişilere oylarıyla karar verme ve bu yönetim organlarına aday olabilme haklarına verilen isimdir. Bu yönetim organlarına örnek olarak yerel ve ulusal meclisler, belediye başkanlığı, şehir yöneticiliği, devlet başkanlığı vb. verilebilir.

20. yüzyılın ilk yarısına kadar sınırlı oy sistemi bulunuyordu. Bu sistem, belirli bir zümrenin oy vermesini ve diğerlerinin oy verememesi anlamına geliyordu. Kadınların oy kullanma ve seçilme hakkı da bulunmuyordu. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren “sınırlı oy”dan “genel oy”a geçildi ve siyasal haklar genişletildi. Bununla birlikte her ülkede seçme ve seçilme hakkından yararlanabilmek için bazı yasal şartlar vardır.

Seçme ve seçilme hakkı koşulları nelerdir?

Seçme hakkı konusunda iki önemli şart vardır. Bunlardan bir tanesi yurttaşlık, diğeri ise yaş şartıdır.

Seçim, ulusal egemenliğin seçtiği kişilerin iş başına gelmesi anlamını taşıdığı için ülkenin yurttaşlarının oy vermesi makul bir şarttır. 

Seçme hakkının yaş ile ilgili olan kısmı ise seçmenlerin belli bir siyasal olgunluğa ulaşmış olmalarıyla ilgilidir. Siyasal olgunluk yaşı her ülkede farklılık göstermekle birlikte Türkiye’de 18 olarak belirlenmiştir. 18 yaşını doldurmuş her birey, seçme hakkını kullanmakta özgürdür.

Seçmen olabilmenin diğer koşulları arasında, kısıtlı ve kamu hizmetinden yasaklı olmamak ve seçmen kütüğüne yazılı olmak vardır.

Seçilebilme hakkında da belirli koşullar vardır. Aday olabilmenin esas koşulları, yurttaşlık, belli bir yaşı aşmış olmak, kamu hizmetinden kısıtlı olmamak şeklindedir.

Kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanındığı gün nedir?

Kadınların siyasi hayatta seçme ve seçilme hakkını elde etmesi; toplumsal hayatta gerçekleşen Atatürk Devrimleri’nin en önemlilerinden birisidir.

1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanınan kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık 1934’te Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı.

Kadınların katıldığı ilk belediye seçimleri ne zaman oldu?

Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim’in 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.

Kadınların belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı 3 Nisan 1930'da Belediye Kanunu'nun kabul edilmesiyle tanındı.

İlk kadın muhtar kimdir, ne zaman seçildi?

Aydın'ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı oldu.

Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ne zaman tanındı?

Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923’te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi ‘Kadınlar Halk Fırkası'nı kurma isteğiydi. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı.

1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM Genel Kurulu'nda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastı.

Gerekli yasal değişiklik 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanunu'nda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık 1934’te Meclis'te görüşüldü. Yapılan oylamada 317 üyeli Meclis'te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edildi.

Anayasanın 10. ve 11. maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık 1934’de yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlendi.

Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934’te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.

Kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM 5. Dönem Seçimleri 8 Şubat 1935'te yapıldı. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM'ye girdi. Ara seçimlerde bu sayı 18'e ulaştı. Böylece kadınlar TBMM’deki tüm milletvekillerinin (400) yüzde 4,5’ini oluşturdular.

Türkiye birçok ülkeden önce Türk kadınlarına bu hakkı tanıdı

Bu oran, Cumhuriyet tarihinde kadınların TBMM’de en yüksek temsil oranlarından birisiydi. Bu özelliğini de 2007 genel seçimlerine dek korudu. Türkiye, Fransa'dan Fransa, İtalya, Hırvatistan, Slovenya'dan 11, Romanya'dan 12, Bulgaristan'dan 13, Belçika'dan 14, Yunanistan'dan 15, İsviçre'den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.