Kâbus görenleri mutlaka uyandırın

Kâbus görenleri mutlaka uyandırın
Sayıları 100’ü bulan uyku hastalıklarından bazıları hayatın normal akışını da değiştiriyor. Gece uyutmayan hastalık, gündüzleri de zor bir yaşama neden oluyor; psikolojik sorunlara yol açıyor...
UYKUSUZ GECELERE SON
AYŞEGÜL AYDOĞAN

Fazla önemsenmeseler de sayıları 100’ü bulan uyku hastalıklarından bazıları var ki hayatı ‘zehredebiliyor’. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Uyku Bozuklukları Ünitesi Başkanı Prof. Dr. Hakan Kaynak, uyku hastalıklarının en yaygın görülenlerini şöyle anlatıyor:

Bir numara: Uykusuzluk Uykusuzluk, uykuya dalmada güçlük, uykuya daldıktan sonra ufak bir ses ya da ışık yüzünden uyanararak tekrar uykuya girememe sıkıntısı ve uyumaya rağmen sabah kalkıldığında uykuyu alamama şeklinde görülüyor. Uykusuzluk toplumda sıklıkla ‘uykuya dalma güçlüğü’ olarak tanımlanıyor. Hastalar yakınmalarını daha çok 'uykumu alamıyorum’ diye ifade ediyor. Ancak her az uyuyan, uykusuzluk çekiyor diye kabul edilmiyor. Kişi için gerekli olan süre ve kalitede uyku uyuyamama uykusuzluk olarak kabul ediliyor.

Ruh hali etkiliyor
Uykusuzluğun nedeni diğer uyku hastalıklarından kaynaklanabileceği gibi, alkolizm, depresyon, panik atak, psikoz gibi psikiyatrik hastalıklar ve gece nöbeti - vardiyası gibi çalışma koşulları olabiliyor. Apne, huzursuz bacak gibi diğer uyku hastalıkları uyku kalitesini bozduğu için hasta uzun süre uyusa da kalite olarak yetersiz kalıyor. İş temposu nedeniyle bozulan uyku dengesi de uykusuzluğu yerleşik hale getiriyor.

İlaç tedavisi
‘Uykusuzluk’ tanımı yapabilmek için süre çok önemli. 1 aydan az sürüyorsa kısa süreli, 1 aydan fazla sürüyorsa uzun süreli olarak niteleniyor. Kısa süreli olan kendiliğinden geçebiliyor. Bir aydan sonra ilaç tedavisine başlanıyor.
‘İdiyopatik’ adı verilen nedeni bilinmeyen, kalıtımsal olduğu düşünülen uykusuzluk ise tedavi edilmiyor. Çocuklukta başlayan, çok az görülen bu uykusuzluktan hasta ömür boyu şikayet ediyor. Doktora başvurulması gerekiyor.
Geçici uykusuzluğun tedavisinde her hastanın uyku laboratuvarında yatmasına gerek kalmıyor. Bu hastalar için ilaç tedavisi yeterli. Ancak huzursuz bacak sendromu gibi beraberinde başka uyku rahatsızlıkları varsa uyku laboratuvarunda takip şart. Eğer hastanın psikolojik bir sorunu varsa tedavide psikiyatristlerden de yardım alınıyor.

Narkolepsi-Katapleksi İlk tanımlanan uyku hastalıklarından olan narkolepsi, araba kullanma, toplantı, dost ziyareti gibi istenmeyen zaman ve ortamlarda ortaya çıkıyor.
Hastada gündüz dayanılmaz uyku atakları, heyecanla ortaya çıkan tam veya kısmi katapleksi (kas gerginliği azalması) oluşuyor, kişi uykuya dalarken veya uyanırken halüsinasyon görüyor.
Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülen sendrom, toplumda her 10 bin kişiden 5’inde var. Genellikle 20 ile 30 yaşları arasında ortaya çıkan hastalık, ‘aşırı uykulu olma’ nedenleri içinde uykuda solunum bozukluklarının ardından ikinci sırada.

Solunum zorluğu... ‘Üst Solunum Yolu Direnç Sendromu’ndaki hastalarda horlama ve solunum durmalarına rastlanmaz, dolayısıyla oksijen düzeyi düşmez. Buna rağmen hastalar, apne sendromuna benzer şikayetlerle doktora başvurabilir. Hastalıkta solunum durmaları olmadığı halde, solunum zordur ve hasta solunum eforunda 1-2 dakikada bir tekrarlayan aşırı artmayla uyanır.
Hastalar uyanıklıklarının birçoğunun farkında olmaz. Ancak zaman zaman uzun süreli uyanıklıklara da rastlanabilir.

’Huzursuz Bacak’ Sorunu Huzursuz Bacak Sendromu, halk arasında ‘deli yatan’ diye bilinen kişilerin hastalığı. Bu hastalıkta uykuda bacakta kaba kas seyirmeleri oluyor. Ayak başparmağı ve ayağın üst kısmı kasılmaya başlar, dizin ve bacağın gövdeye doğru çekilmesiyle son bulur. Birkaç saniye süren ve her 30 saniyede tekrarlanan bu periyodik hareketler, kişinin uyanmasına ve uykunun kalitesinin bozulmasına yol açıyor. Hasta yorgunluk ve gündüz uyku hali ile doktora başvuruyor. Hastalığın tedavisi ilaçla mümkün.

Overlap Sendromu Uyku apne sendromunun kronik akciğer hastalığıyla birlikte görülen tipidir. Hastaların gündüz de varolan solunum problemleri geceleri solunum durmalarının etkisiyle daha da belirginleşir. Bu hastalarda apnelere eşlik eden oksijen düşmeleri daha belirgindir ve gece boyunca özellikle uykunun REM döneminde çok daha belirgin hale gelerek telafi edilemeyecek boyutlara ulaşır.
Apne sendromunda görülen komplikasyonlar (istenmeyen sonuç) bu hastalarda daha kısa sürede gelişir ve görülme oranı daha yüksektir.

Uykuda anormal hareketler... Uyku sırasında yapılan anormal hareketler ‘parasomni’ adıyla adlandırılır. Genellikle çocuk yaşlarda başlar, ileri yaşlarda seyrekleşerek kaybolur. Bu gruptaki hastalıkların en sık görülenleri uyurgezerlik, gece korkuları, kabuslar, gece altını ıslatma ve diş gıcırdatmadır...

Gece korkuları
Hasta derin uykudayken, uyanması gerektiğinde uyanamaması sonucunda ortaya çıkar. Hasta uyuduktan 1-2 saat sonra yataktan korkulu gözlerle kalkar, bağırmaya başlar. Nefes alıp vermesi değişir, kalp atışı ve nabız hızlanır. Aşırı terlidir ve göz bebekleri yuvalarından çıkacak gibi büyümüştür. 3-4 dakika sürer.

Kâbuslar
3 ile 6 yaş arasında yoğun olarak yaşanan, korkunç rüyalardır. Gecenin ikinci yarısında ve rüya görülen dönemde ortaya çıkar. Rüyalardan farklı olarak oldukça canlı ve ayrıntılı olan kâbuslar sırasında hastalar saldırıya uğradıklarını, tehdit altında ve zor durumda olduklarını hissederler. Kabus gören bir çocuk mutlaka uyandırılmalı ve korkusu geçene kadar teselli edilmeli, gerekirse birlikte yatılmalı. İleri yaşlarda devam ederse psikoterapi ve ilaçlardan yararlanılabilir.

Diş gıcırdatma
Çocuklukta daha sık görülen diş gıcırdatma, erişkin dönemde de görülüyor. Hastalar uykunun yüzeyel dönemlerinde 3-5 saniye dişlerini gıcırdatırlar. Bunun sıklığı ve şiddeti değişerek devam eder. Hastalar durumun pek farkında olmaz, genellikle eşler şikayetçidir. Dişlerdeki zedelenmeler ile fark edilir. Diş hekimleri tarafından ağıza konan silikon protezler kullanılabilir.

Altını ıslatma
5 yaşına kadar normal kabul edilen uykuda altını ıslatma, bu yaştan sonra hastalık olarak ele alınıyor. Apne sendromu olan çocuklarda, gece altını ıslatmaya sık rastlanıyor. Sendromun tedavisiyle altını ıslatma sorunu da ortadan kalkabiliyor. Ailelerin çocukların uykularını izlemeleri ve doktora bilgi vermeleri yararlı olur.

Uyurgezerleri rahatsız etmeyin Uyurgezerler, gecenin genellikle ilk yarısında, uyuduktan yaklaşık 1 - 2 saat sonra, uykunun en derin döneminde kalkıp dolaşmaya başlarlar. Bazı hastalar her gece, bazıları ise daha çok stresli günlerin ardından veya uykusuz kalındığında dolaşır. Dolaşırken uyanıkmış gibi davranırlar. Odadan çıkıp, merdivenleri inip, dışarı çıkabilirler. Uykuda gibidirler, sorulan soruları cevapsız bırakırlar, anlamsız hareketler yaparlar. Uyandırılmazlarsa kendi başlarına yataklarına geri döner, uyumaya devam eder ve sabah hiçbir şey hatırlamazlar. En sık görüldüğü yaş dilimi 8-12 yaş arasıdır.

Rahatsız etmeyin!
Tedavide başlangıçta hastayı izlemek, çevrede tehlike yaratacak etkenleri uzaklaştırmak, pencereleri kilitlemek biçiminde olmalıdır. Hastanın uykusuz kalması engellenmeli, psikolojik açıdan rahatsız edecek olaylardan uzak tutulmaları ve dolaşırken uyandırılmadan, zorlamadan yatağına doğru yönlendirilmeli. İleri yaşlarda ilaç tedavisine başvurulur.

Tavuk musunuz Baykuş mu? Uzmanlar, insanların uyuma saatleriyle ilgili alışkanlıklarına göre iki sınıflama yapıyor; tavuklar ve baykuşlar... Siz de okuyun ve karar verin tavuk musunuz, baykuş mu?
TAVUKLAR: Sabah tipleridirler. Tatil günleri bile akşam erkenden yatıp, ertesi gün hiçbir zorunluluk olmadığı halde erken saatte uyanır, daha verimli çalışırlar. Onlar, sınav dönemi gibi yoğun çalışma gerektiren günlerde erken kalkıp çalışmayı tercih ederler.
BAYKUŞLAR: Akşam tipleridirler. Cumartesi günleri geç saatlere kadar uyumaz, pazar günü de öğlene kadar uyur, sabah uyanmakta güçlük çekerler. İşe başlayabilmek için sabah birkaç fincan çay veya kahve içerler, ancak öğlen saatlerine doğru işlerinde verimli olmaya başlarlar.

YARIN
• Apne ve horlamanın tedavisi nasıl yapılır?
• Türkiye’deki tedavi merkezleri ve telefonları
• Uyku ilacı besinler hangileri?
• Uykuya dalamıyor musunuz, yoksa gün içinde dayanılmaz uyku isteği mi duyuyorsunuz ya da uykuda diş gıcırdatıyor, yürüyor, konuşuyor musunuz? Tüm bunları uykunuzu test ederek öğrenin.




YAŞAM