Sahra'dan fışkıran hayat damarı! Petrol gibi buldular: Suyu kesilirse ne olacak?
Sahra Çölü'nün altından fışkıran hayat damarı, Libya'nın geleceğini nasıl şekillendiriyor? 25 milyar dolarlık dev yatırım, milyonlara içme suyu ve tarım imkanı sağladı. Ancak iç savaş, saldırılar ve tükenmekte olan rezervler bu mühendislik harikasını tehdit ediyor. Peki Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi’nin suyu kesilirse ne olacak?
Derleyen: Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr - Libya, 1960'lı yıllarda su kıtlığı sorununa çözüm bulmak için deniz suyunu tuzdan arındırma yöntemine başvurdu. Ancak asıl dönüm noktası, 1984'te başlatılan ve dünyanın en büyük su taşıma projelerinden biri olarak kabul edilen Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi (Great Man-Made River - GMMR) oldu. Bu devasa altyapı hamlesi, Sahra Çölü’nün altındaki muazzam yeraltı su rezervlerini yeryüzüne çıkararak Libya'nın kurak topraklarına hayat vermeyi amaçlıyordu.
25 MİLYAR DOLARLIK DEV YATIRIM
Çöl kumlarının altında 2 bin 820 kilometre uzunluğunda, dünyanın en kapsamlı yeraltı boru ve su kemeri ağı uzanıyor. 500 metreden daha derine inen 1.300'den fazla kuyu sayesinde sistem, günlük 6,5 milyon metreküp tatlı su sağlıyor. Bu su, 4 bin kilometreden uzun boru hatlarıyla taşınıyor ve dev rezervuarlarda depolanıyor.
Bu projeye ilham veren gelişme, 1950'lerin sonlarında petrol arama çalışmaları sırasında keşedilen büyük yeraltı su rezervleriydi. Libya, 25 milyar dolarlık bu dev yatırımı büyük ölçüde petrol gelirleriyle finanse etti. 1991'de projenin ilk aşaması tamamlandı ve şehirler suya kavuştu. GMMR sadece içme suyu sağlamakla kalmadı, aynı zamanda tarımsal üretimi de artırarak ülkenin gıda güvenliğine katkıda bulundu. Tarımsal yatırımlar sayesinde kırsal bölgelerde yaşam koşulları iyileştirildi ve Libya'nın dışa bağımlılığı azaltıldı.
REZERVLER 60 İLA 100 YIL İÇİNDE TÜKENEBİLİR
Ancak uzmanlar, projenin sürdürülebilirliği konusunda endişeli. Yeraltından çekilen su yenilenemeyen bir kaynak ve mevcut tüketim oranı devam ederse rezervlerin 60 ila 100 yıl içinde tükenebilir. Buna rağmen bazı Libyalı yetkililer, su çekme oranının artırılmaması halinde rezervlerin binlerce yıl boyunca yeterli olabileceğini savunuyor. Bilim insanları ise bu iddiaları şüpheyle karşılıyor.
Öte yandan 2011'de Libya'daki iç savaş ve siyasi çalkantılar, GMMR'nin geleceğini tehdit etmeye başladı. NATO bombardımanlarında boru üretim tesislerinden biri zarar gördü. 2020'de silahlı gruplar su istasyonlarına saldırarak başkent Trablus ve çevresinde milyonlarca insanı susuz bıraktı.
Su sistemine yönelik en ciddi darbe, 2019'da batı boru hattındaki 479 kuyudan 101'inin sökülmesiyle geldi. Ardından Nisan 2020'de, Trablus ve çevresine su akışını kontrol eden istasyon, kimliği belirsiz bir silahlı grup tarafından ele geçirildi ve iki milyondan fazla kişi susuz kaldı. Birleşmiş Milletler, bu olaya insani gerekçelerle sert tepki gösterdi.
KORUNMASI GEREKEN BİR KAYNAK
Libya, su güvenliğini sağlamak için GMMR'yi modernize etmeyi ve suyun daha verimli kullanılmasını hedefliyor. Bunun yanı sıra deniz suyu arıtma tesisleri gibi alternatif çözümler de gündemde. Uzmanlar, ülkenin su yönetim politikalarını yeniden ele alarak uzun vadeli planlar geliştirmesi gerektiğini vurguluyor.
Bugün, Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi, Libya’nın en önemli mühendislik başarılarından biri olarak kabul ediliyor. Ancak su kaynaklarının bilinçsiz kullanımı, savaşlar ve altyapı sorunları gibi etkenler nedeniyle geleceği belirsiz. GMMR, sadece bir mühendislik harikası değil, aynı zamanda suyun ne kadar değerli ve korunması gereken bir kaynak olduğunun da çarpıcı bir hatırlatıcısı olmaya devam ediyor.