25 saatlik elektrik kesintisi büyük kaos yarattı! Bebek doğumları 9 ay sonra pik yaptı
1977 yılının korkunç ve karanlık gecesi büyük bir yağmur, sonra da ardı arkası kesilmeyen yıldırımlarla başladı. Dünyanın göz bebeği sayılan kentlerinden New York, gelmiş geçmiş en büyük suç oranlarının kaydedildiği geceyi yaşıyordu. Ürküten bilanço ise en net şekilde o geceden 9 ay sonra doğumhanelerdeki yoğunlukla ortaya çıktı.
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Dünyanın en popüler ve en eşsiz şehirlerinin kimi zaman en az kendileri kadar özel problemleri olabiliyor. Paris sokaklarındaki devasa fareler, New York şehrinin sık sık yaşanan elektrik kesintileri ve tabii megakent İstanbul’un trafiği… Ancak hepsi arasında sadece New York’ta kendine has elektrik problemi nedeniyle insanlar ve özellikle kadınlar can veriyor. Bir elektrik kesintisi nasıl olur da insan öldürür diyecek olanlar için, en karanlık sokaklarda arkalarına bakmadan ne kadar süre yürüyebileceklerini sormak da manidar olacaktır. 1977’de de durum aynen buydu. Sokaklar 25 saatlik derin ve en az gece kadar siyah karanlığa gömüştü. 1 yıldırımla başlayan kesinti milyonlarca dolarlık zarara ve binlerce kadının, masum ailelerin hayatının altüst olmasına neden oldu. Buradan 9 bin kilometre uzakta, okyanusun diğer ucundaki New York şehrinin karanlık sokaklarına gidiyoruz!
1977’DE NEW YORK’TA NELER YAŞANDI?
13 Temmuz 1977, New York şehri için pek de sıradan bir yaz günü değildi. O gün yaşanan şiddetli yağmur ve ona eşlik eden yıldırım, kara bulutların ışıktan mahrum bıraktığı şehri bütünüyle karanlığa boğmak üzereydi. Saatler 20.40’ı gösterdiğinde 25 saatten daha uzun sürecek elektrik kesintisine sebep olacak yıldırım düştü. Bu elektrik kesintisine yol açan yıldırım aynı zamanda pek çok New Yorklunun da hayatının tam ortasına düşecekti. Çünkü ışıltısı, onlarca rengarenk ekranla süslü New York, meydan ve caddeleri karanlığa gömüldüğünde akla gelecek her türlü kötülüğün de başkenti oluyordu. Bundan 47 yıl önce yaşanan gece New York’un karanlık yüzünü ortaya çıkardı!
O gece sokakların karanlığa gömülmesi taciz, tecavüz, soygun ve yağma gibi suçların da tavan seviyesine ulaşmasına sebep olmuştu. Evlerinde oturan New Yorklular ardı arkası kesilmeyen kadın çığlıkları ve feryatlar duyuyordu. Şehir kundaklama vakalarıyla da tam anlamıyla yangın yerine döndü. O gece şehrin diğer yerlerine oranla daha fakir olan noktalarında her türlü suça zemin hazırlayan karanlık, elektrik kesintisinden tam 9 ay sonrasında da doğumhanelerin dolup taşmasına neden olmuştu. Yüzlerce kadın 13 Temmuz’un karanlığında, kendisini daha da derine çeken kötü niyetli adamlarla karşılaşmış ve ne yazık ki tecavüze uğramıştı.
PROJESİ 95 YIL SONRA ÇÖKTÜ
Ampulün mucidi ve dünyanın sayılı dâhisi arasındaki Thomas Edison, 1882 yılında New York’a hayran olunası icadını kurmuş ve sokakları aydınlatmayı başarmıştı. İngiltere için söylenmiş olsa da ‘güneşin batmadığı imparatorluk’ artık Edison’un New York’uydu. Şehir büsbütün ışıl ışıl olmuş, artık dünyanın kalbi burada atmaya başlamıştı. Zaman akıyor, her geçen gün aydınlanan şehirde geceler gündüze dönüyordu. Öyle ki Pearl Street adlı elektrik santrali, 1884 yılına gelindiğinde 500’den fazla müşteriye 10 binden fazla ampul ile hizmet eder duruma geldi. Aydınlanan artık sadece sokaklar değildi. Elektrik tesisatları her geçen gün devasa yapıların ve gelecekte dünyanın göz bebeği olacak kentlerinden New York’un her yerine yayılıyordu.
İlk aydınlatma girişimlerinin üzerinden 1 asırdan fazla zaman geçmişti. Artık New York’un tek elektrik dağıtıcısı Edison değildi ama en güçlüsüydü. 1977’de yaşananlar 350 milyon dolarlık zarara ve büyük tepkilere sebep olsa da Edison hâlâ elektrik deviydi. Bugünlerde de dünyanın en büyük enerji dağıtım sistemlerinden birini işleten Con Edison şirketi, 1823 yılında New York Gas Light şirketi olarak kuruldu. Daha sonra elektrik, gaz ve buhar hizmetleriyle New York City ve Westchester County'de yaşayan 10 milyon insana enerji sağlamaya başladı. Ancak elektrik kesintisi nedeniyle tek bir kez mağduriyet yaşanmadı, 21’inci yüzyılda bile bu kesintiler devam etmiş ve tıpkı 1977’de olduğu gibi vakalardan hem de farklı nedenlerden onlarca kişi hayatını kaybetmişti. 1965'te yaşanan kesinti 12 dakika gibi kısa bir süre içinde, 200 bin kilometrekarelik bir alanda yaşayan 25 milyon insan karanlıkta bıraktı. 1965, 1977, 2003, 2019 ve 2021’deki kesintilerden sonra ise hep aynı soru soruldu. Thomas Edison yerine Nicola Tesla New York’u aydınlatsaydı, bunlar yaşanır mıydı?
NEW YORK’UN KAZANANI TESLA MI, EDİSON MU?
ABD'de elektrik enerjisi, özel şirketler tarafından üretiliyor. New York eyaletine hizmet veren şirketlerin arasındaki bir anlaşma sonucu, üretim, New York Ortak Enerji Bölgesi denetim merkezindeki bilgisayarlar aracılığı ile yönetiliyor. Kentin elektriği ise, ABD'nin en büyük elektrik şirketi olan "Consolidated Edison" (Con Ed) şirketi tarafından sağlanıyor. Con Ed sisteminde en az 15 santral ve üçte ikisi yer altı kablolarından oluşan 193 bin km'lik hat var. Thomas Edison’dan sonra kent içi elektrik üretimi konusunda, Con Ed firması ile kent belediyesi arasında bir uzlaşmaya varılmıştı.
Peki, Nicola Tesla’nın alternatif akımı New York’ta neler yaptı? Tesla'ya verilen projelerden biri ark lambalı bir sokak aydınlatma sistemi geliştirmekti. Ark aydınlatması en popüler sokak aydınlatması türü olmasına rağmen yüksek voltaj gerektiriyordu ve Edison'un düşük voltajlı akkor sistemiyle uyumsuzdu. Bu da şirketin sokak aydınlatması isteyen şehirlerdeki sözleşmelerini kaybetmesine neden oluyordu. Tesla'nın tasarımları hiçbir zaman, muhtemelen akkor sokak aydınlatmasındaki teknik gelişmelerden ve Edison'un bir ark aydınlatma şirketiyle kestiği bir montaj anlaşması nedeniyle üretime alınmadı. Ancak elektrik dağıtımında 1977 yaşanan büyük kesintide, New York’ta kullanılan sistemlerde Tesla’nın keşifleri ve icatları da kullanılıyordu. Yani tamamıyla Edison’un elektrik sistemi hasar almamıştı. Her iki dâhinin sistemi tek başına kullanılacak olsaydı da, yıldırımın verdiği hasar dolayısıyla elektrik kesilecekti. Böylece yaşananlar bugünkünden pek de farklı olmayacaktı.
'HER AN BAŞKA BİR ŞEHİRDE DE YAŞANABİLİR'
Şehirler ve teknoloji her gün büyümeye devam ediyor. Kısa sürekli elektrik kesintileri pek çok kişiyi mağdur etse de 1977’de olanlar bir kerelik olmayabilir. Sistemler büyüdükçe ve daha da karmaşıklaştıkça, denetimi de aynı ölçüde zorlaşıyor. Kesintilerin yaşanması durumunda herhangi bir suçun mağduru olmadan da hayatını kaybedebilecek hastalarla dolu hastaneler, yaşamını oksijen tüpüne ya da bir cihaza bağlı sürdürenler ve elektrik olmadan bir adım öteye gidemeyecek üretim sektörü için jeneratörler ya da yenilenebilir enerji sistemleriyle önlemler alıyor. Ancak durum sokaklar ve konut bölgeleri için o kadar da parlak olmayabilir. Elektrik mühendislerine göre o gün New York'ta yaşananlar, başka bir biçim ya da olaylar zinciri içinde, gelecekte farklı bir kentin başına da gelebilir.