2 milyon araba lastiğinin okyanus dibinde ne işi var? Ordu devreye girdi: 'Çok pişmanız'

Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Mercan resifleri deniz ve okyanuslarca binlerce türe ev sahipliği yapıyor. Ancak bu büyüleyici güzellikteki resif manzarası, ne yazık ki beşeri unsurlar sebebiyle 80 yıl içinde tamamen kaybolma tehlikesi altında. Bu yok oluş sadece manzarayı değil, resiflerde yaşayan türlerin de sonu olabilir. İnsan eliyle bozulan bu doğal zenginlik, yine insan eliyle tamir edilmeye çalışılıyor. Yapay resif olarak adlandırılan bu uygulama dünyanın pek çok yerinde betonarme yapılar ya da kayaların deniz tabanına bırakılmasıyla yapılıyor. Hatta kimi zaman batan gemiler de yapay resif görevi görüyor. ABD’nin Florida eyaletinin Fort Lauderdale kıyısı açıklarında ise akılalmaz bir yapay resif çalışması yapıldı.

NEDEN ARABA LASTİĞİ TERCİH EDİLDİ?

Okyanus ve denizler bilindiği kadarıyla 230 binin üzerinde canlıya ev sahipliği yapıyor. Bu canlıların yüzde 25’i de mercan resiflerinde yaşıyor. Binlerce canlının yaşam alanı olan resifler ise günümüzde yok olmaya yüz tutmuş durumda. Bu resifler yapay yollarla yeniden inşa ediliyor. Ancak ABD’nin Florida eyaletinde daha önce hiç yapılmamış bir şey yapıldı. Yok olan mercan resifi yerine 2 milyonu aşkın araba lastiği tercih edildi. Ancak bu çözüm kelimenin tam anlamıyla ironikti. Çünkü mercan resifleri zaten plastik atıklar ve dolayısıyla her gün etkileri daha çok hissedilen küresel ısınma sebebiyle yok oluyordu. Yani yanlış yanlışla örtülüyordu. Üstelik yapılan uygulamayla, aynı zamanda ‘atık sorununa’ çözüm bulmak amaçlanıyordu. Lastiklerden yapılacak yapay resifi tasarlayanlar arasında çevreciler ve girişimciler de vardı. Projeye destek veren herkes, deniz canlılarına yeni bir yuva sunmanın yanı sıra dalgıçları ve turistleri cezbetmeyi hedefliyordu.

33 YIL SONRA GELEN PİŞMANLIK

Dünyaca ünlü bir yapay resif şirketi 1972 yılında hem atık lastiklerden kurtulmak hem de bölgeye daha fazla av balığı çekebilmek amaçlı bir öneride bulundu. Şirket, Fort Lauderdale’de yok olmak üzere olan resifin yerine 2 milyonu aşkın araba lastiği dökmeyi teklif etti. 2 yıl sonra 1974’te ABD hükümeti projeyi onayladı. 1974’ün baharında 100’den fazla gemi, projenin yönetildiği ABD Donanması'na ait USS Thrush'a eşlik ederek araba lastiklerini birbirlerine zincirleyerek okyanus tabanına bıraktılar. Lastiklerin oraya bırakılmasına dünyaca ünlü bir araba lastiği firması da destekçi olmuştu. Firma bu proje için ekipman sağladı. Nihayetinde okyanus tabanında 36 dönümlük bir alanda, kıyıdan yaklaşık 2 bin 100 metre açıkta ve 20 metre derinlikte artık 2 milyonu aşkın araba lastiği sayısız canlıya yuva olmayı bekliyordu.

Bu girişimin 33 yıl sonra büyük bir pişmanlıkla sonuçlanacağından habersiz, tüm çalışanlar ‘hayırlı bir iş’ yaptıklarını düşünüyordu. Hayırlı iş yıllar içinde bir çevre felaketine dönüştü. Kimse lastiklerin birbirine bağlandığı zincir ve klipslerin paslanacağını hesaba katmamıştı. 1995 yılında Opal Kasırgası, Pensacola'nın batısındaki Florida Panhandle'a binden fazla lastiği okyanus tabanına ve değerli sulara yaydı. Ancak o yıla kadar fırtınanın şiddetli etkisine gerek kalmadan okyanusu büyük bir kirlilik kapladı. Üstelik bu, doğası gereği başarısız olan tek proje değildi. Endonezya ve Malezya 1980'lerde çok büyük bir lastik resif projesi başlattı. Şimdi ise kumsallarını ve temiz sularını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyalar.

LASTİKLER ŞİMDİ NEREDE?

ABD’nin San Diego kentinde düzenlenen Okyanus Bilimleri Konferansı‘nda bahsedilen araştırma, resiflerin yalnızca 80 yıllık ömrü kaldığını ve 2100’ü görebilecek çok az sayıda mercan kayalığı bulunduğunu ortaya koyuyordu. Araştırmanın sonuçlarına göre, bilinen mercan resiflerinin çoğu, 2045 yılına kadar yok olacaktı. Florida açıklarında yapılan lastik resifi ise bu durumu hızlandırmış olabilir. Yapay resifi lastikle yapma fikrinden 33 yıl sonra çevreciler, 'Çok pişmanız' diyerek bu kez lastiklerin derhal okyanustan alınmasının en doğrusu olduğunu düşünmeye başladılar. 2002’de başlayan bu düşünce, ancak 2007 yılında birkaç yanlış kurtarma projesi sonunda ABD ordusunun projeyi üstlenmesiyle temizleme çalışmaları başladı. Bu temizleme, orduya dalış ve kurtarma personeli için gerçek dünyadan bir eğitim ortamı sağladı. 2015 yılında projeyi özel bir şirket devraldı. Kasım 2019'a kadar lastiklerin üçte biri temizlendi.

Balık verimini artırmak veya su yosunu yetiştirmek için yapay resifler, yosun yetiştirmek için moloz ve kayaların kullanıldığı 17. yüzyılda Japonya'da ortaya çıktı. Amerika Birleşik Devletleri'nde kaydedilen en eski yapay resif, balıkçılığı geliştirmek için Güney Carolina kıyılarındaki kulübelerden alınan kütüklerin kullanıldığı 1830'lara aitti.