Yaman Törüner

Joshua Foer’in Atlas Obscure kitabı, dünya gezginlerinin gittikleri, yaşadıkları ve gördükleri 600 pek bilinmeyen dünya harikasını gözler önüne seriyor. Örneğin, bunlar arasında Güney Afrika’daki, içinde 15 kişinin rahatlıkla kokteyl alabileceği bir ağaç kovuğu var. İtalya’daki “kemik müzesi” de bunlardan birisi. Öte yandan, Saddam Hüseyin’in kendi kanı ile yazdırdığı Kur’an da, başka bir örnek.

Kitap, 1770 yılında icat edilmiş ve 19. yüzyıl sonuna kadar gizemini korumuş olan “The Turk (Türk)” isimli, yürüyen, yemek yiyen ve hareket aden bir makinenin tanıtımı ile başlıyor. Bu makine, “Türk gibi güçlü-kuvvetli” anlamına gelen adı ile o yıllarda tüm dünyayı dolaştı; insanlarla satranç oynadı; Napolyon Bonapart ve Benjamin Franklin ile tanıştı.

Edgar Allan Poe, “The Turk” ile 1835 yılında Virginia’da tanıştı ve epey uğraştıktan sonra, aletin sırrını keşfetti. “The Turk”ün içinde, işini mum ışığında yapan bir insan vardı. Daha sonra, “The Turk”ün taklitleri piyasaya sürüldü. 1893’de piyasaya sürülen ve “The Turk” benzeri bir alet olan “Tipu’s Tiger”, halen Londra’da Victoria ve Albert Müzesi’nde sergileniyor.

Mikro ülkeler

Dünyamızda 5 adet, kimsenin adını sanını bilmediği minik ülke

Dünkü yazıma devam ediyorum. Geçen yıl devalüasyon sonrası alınan tedbirlerle ekonomik daralma aşılmaya çalışıldı ve ihracatta bir patlama yaşandı. Akbank ve TÜİK kaynaklı aşağıdaki grafikler, bu gelişmeleri işaret ediyor.

Kredideki gerileme

Bu yıl, yatırım harcamalarında geçen yıl karşılaşılan sert gerilemeyle mücadele edilecek. Yeni ekonomik dengenin bir an önce bulunması sağlanmaya çalışılacak.

Bu yılın en önemli konusu, kredilerdeki gerilemenin durdurulma çabaları olacak.

Aşağıdaki grafiklerde görüldüğü gibi, hem ticari kredilerde hem de tüketici kredilerinde yavaşlama yaşanıyor.

Bankalarda risk yok

Bu yıl özellikle yılın son yarısında, ekonomik aktivite zayıfladı; sanayi üretimi ve büyüme düştü. Ancak, alınan olumlu tedbirlerle, bu sıkıntıların üzerine gidiliyor. Akbank, Merkez Bankası ve TUİK kaynaklı aşağıdaki grafikler, bu gelişmeleri gösteriyor.

Yeterli iç talep yok

Ekonomideki zayıflama, iç talep kaynaklı oldu. Özel tüketim harcamaları ve bileşik talep azaldı. Bu azalma, önemli ölçüde Merkez Bankası’nın sıkı para politikasından kaynaklandı. Vergi indirimleri sayesinde, özellikle beyaz eşya ve otomotiv sektöründeki daralma aşıldı.

Bu gelişmelere paralel olarak, ekonomimizde yatırım harcamaları ve özellikle de dış yatırımlar azalmaya başladı. Ancak, son aylardaki politik atılımlar, siyasi riskleri azaltmış görünüyor.

İhracat rakamı keyifli

"200 Yaşam Kesiti 1000 Aforizma" kitaplarının 4.sünü yazan Özer Uçuran Çiller’e, bir baba dostu, “Özer, hayat çok kısa, hiçbir şey yaşamın yerini tutmuyor; sana tavsiyem, ye, eğlen, gül, yaşa, sıra sana gelince gidersin paşa paşa” demiş.

Özer Çiller’in yeni aforizmalarından demetler sunmaya devam ediyorum:

- Düşmesini bilen, ayağa kalkmasını da bilir.

- Eleştiri ister yapıcı veya kırıcı olsun eleştirileni öfkelendirmemelidir.

- Bir mesele ortaya çıktığında hemen etkilenen, sonunda yenik düşer.

- Endişe, korku ve kuşku anlamı taşır.

- Schopenhaur’ın şu sözü anlamlıdır: “Basit bir insan zamanını nasıl öldüreceğini, değerli bir insan nasıl kazanacağını düşünür.”

Hödük insan

Çoğumuz Özer Çiller’i, Başbakan Tansu Çiller’in eşi olarak tanıyoruz. Oysa, Özer Çiller, bir düşünür, bir eylem adamı, bir hekim, bir din adamı, bir yazar ve bir iyi adamdır. Onun “200 Yaşam Kesiti 1000 Aforizma” kitabı, bu seri içinde yazdığı 4. kitaptır. “Aforizma yazarlığı” Özer Çiller’in kişisel olarak başlattığı yeni bir uğraş alanıdır.

Aforizmalar, özgün yaşam kesitlerinin değer yargılarını kısaca ifade eden özdeyişlerdir. Sözlük anlamında aforizmalar, öznel ve bilimsel bir hakikat içeren özdeyişler olarak ikiye ayrılır. Öznel aforizmalar genellenemez; ancak bilim ve ilim niteliğinde yazılan aforizmalar genellenebilir.

Yukarıdaki 4. kitaptan alınan, Özer Uçuran Çiller’in çeşitli görüşleri, aforizmaları ve öngörülerinden seçtiğim bir demet aşağıda yer alıyor:

Evrenin ilkeleri

- Evrenin tüm ilkeleri, Yaradan’ın algoritmik bilgi yapısında gizlidir.

- Varoluşun sırrı, Higgsbozon parçacığı içindeki tanrısal algoritmada saklıdır. İnsanı var eden Tanrı parçacığı (Higgs bozonu) doğada hayat bulmuştur.

- Algoritmik bilgi teorisi, hesaplama ve bilgi arasındaki ilişkiyle ilgilenen bilgi kuramının bir alt dalıdır.

- Algoritma bir işi sonuçlandırmak için atılacak adımların alt alta yazılımıdır.

2019 yılında, gelişmekte olan ülkeler borç bulmakta zorlanacaklar. Çünkü gelişmekte olan ülkeler, geçtiğimiz dönemlerde gelişmiş ülkelerde yaşanan parasal genişlemeler nedeniyle, rahatça borçlanabildiler. Şimdi ise, başta Amerikan Merkez Bankası (FED) olmak üzere, gelişmiş ülke merkez bankaları bilançolarını küçültüyorlar. FED, 2019 yılında bilançosunu 600 milyar dolar daha küçültecek.

Akbank, IIF ve Bloomberg kaynaklı aşağıdaki grafik, FED ve Avrupa Merkez Bankası’nın bilanço büyüklüklerindeki gelişmeleri gösteriyor.

Gelişmekte olan ülkeler, 2019 yılında 2 trilyon dolardan fazla dış borç ödeyecekler. Aşağıdaki tablo, bu ödemelerin toplamını ve Türkiye’nin durumunu gösteriyor.

Bu durum, ABD Doları’nın, özellikle gelişmekte olan ülke para birimleri karşısında değer kazanmaya devam edeceğini gösteriyor.

Aktivite zayıflıyor

Aşağıdaki grafik, gelecek yıl ülkemizde, ekonomik aktivitenin zayıflayabileceğini gösteriyor. Ancak, kurların da etkisiyle ihracatın artması, üretimde artışlar getirebilecek. Öte yandan, gerek kur etkisi, gerekse petrol fiyatlarının düşük seyretmesi, cari açık problemimizi ortadan kaldırıyor. Ayrıca, otomotiv gibi bazı sektörlere teşvik getirilmesi ekonomik canlılık yar

ABD ekonomisi, vergi indirimlerinin de etkisiyle güçlü biçimde büyürken, dünya ticaret hacmi daralıyor. ABD’deki bu yılki büyüme %3.1 ile, bizden yüksek olacak. Gelecek yıl için ise, ABD’de ve bizde %2.5 oranında bir büyüme bekleniyor.

Genele yayılan dış ticaretteki yavaşlama eğilimi, euro bölgesindeki büyümeyi yavaşlatıyor. Euro bölgesi, 2018’de %2 ve 2019’da %1.8 civarında büyüyecek. CPB, Bloomberg ve Akbank kaynaklı aşağıdaki grafik, dünya ticaretindeki yıllık değişimi gösteriyor. Dünya ticaretindeki yavaşlama, korumacı eğilimler ve liberalleşmenin azalması ile gittikçe düşen seviyelerde kalıcı hale geliyor.

Çin ekonomisinde daralma

Aşağıdaki grafikte görüleceği üzere, Çin ihracatında gerileme söz konusu. Bunun başlıca nedeninin, ABD ile Çin’in ticaret savaşı olduğu anlaşılıyor.

ABD, bir anlaşma olmadığı takdirde, Çin mallarına %25 oranında ek gümrük vergisi uygulayacak. Hatta, bu oran daha da artabilecek. Bütün bu gelişmeler, en çok bizim gibi gelişmekte olan ülkeleri etkiliyor. Bizim gibi ülkelerin büyümesi, global ve bölgesel ticaret hacminin büyümesinden çok etkileniyor.

Öte yandan, İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma sürecinin, sancılı olacağı anlaşılıyor. Ayrılma süreci,

Gerald A. Michaelson ve Steven Michaelson, “İş Hayatında Sun Tzu Prensipleri (Sun Tzu For Business Success)” isimli kitaplarında, Sun Tzu’nun meşhur savaş taktiklerinin iş dünyasına nasıl uygulanacağını anlatıyorlar.

Sun Tzu, elinizdeki gücü seferber ederken, aşağıdaki taktikleri izlemenizi öneriyor:

- Gücünüz düşmanınızın on katıysa, düşmanınızı kuşatma altına alınız.

- Gücünüz düşmanınızın beş katıysa, ona saldırınız.

- Gücünüz düşmanınızın iki katıysa, onu, siz daha güçleninceye kadar meşgul ediniz.

- Eğer düşmanla aynı güçteyseniz, onu bölmeyi ve iç karışıklıklar çıkarmayı deneyiniz.

- Eğer düşmandan güçsüzseniz, kendinizi koruyacak tedbirler almalısınız.

- Eğer bütün şartlar aleyhinizde ise, belayı bertaraf etmek ya da ondan paçayı kurtarmak gerekir.